Κιβωτός Κειμηλίων Προσφύγων
   Τα πρώτα τρία κείμενα που παρουσιάζονται εδώ, και ενδεχομένως φανούν χρήσιμα σε φορείς που επιθυμούν να δράσουν ανάλογα., δείχνουν τον τρόπο σκέψης και οργάνωσης του ζητήματος από το ΠΑΚΕΘΡΑ κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 1999, χρόνος που προηγήθηκε της υποβολής της πρότασης για έγκριση (Ιούλιος 1999). Η σύμβαση υπεγράφη την 31-12-1999 και το Έργο εκτελέστηκε μέσα στο 2000.
    Το κείμενο του ιστορικού Γιάννη Τσεβρεμέ, για τη μεθοδολογία της έρευνας, παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίστηκε το θέμα της καταγραφής.
   Αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν αρκετές ατέλειες και ανομοιομορφίες στην τεχνική καταγραφής (κυρίως στη φωτογράφηση), πράγμα που μαρτυρά την έλλειψη χρόνου προετοιμασίας, αλλά και την έλλειψη επαγγελματικής εμπειρίας και ειδικού εξοπλισμού για αντιμετώπιση τεχνικών θεμάτων.
   Επειδή όμως ο χρόνος αποτελεί μόνιμο εχθρό της συλλογικής μνήμης, προτιμήσαμε, δεδομένης και της χρόνιας οικονομικής στενότητας του ΠΑΚΕΘΡΑ, να προχωρήσουμε άμεσα στην υλοποίηση της ιδέας.
   Όπου είναι δυνατό ή επιβαλλόμενο, θα γίνει προσπάθεια βελτίωσης του ήδη καταγεγραμμένου υλικού, με επαναφωτογραφήσεις και προσθήκη πληροφοριών. Η πολύ θετική εμπειρία που αποκομίστηκε θα χρησιμοποιηθεί για την αναβάθμιση της καταγραφής, που θα συνεχιστεί με ρυθμούς ανάλογους με τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους.
   Προς τούτο καλούμε όσους φορείς ή πρόσωπα θεωρούν την προσπάθεια άξια λόγου και έχουν τη δυνατότητα ενίσχυσής της, να έλθουν σε επαφή με το ΠΑΚΕΘΡΑ.

Ξάνθη, Δεκέμβριος 2000
Το Διοικητικό Συμβούλιο του ΠΑΚΕΘΡΑ

1. Διάγραμμα Πρότασης-Διερεύνησης

2. Σύστημα Έρευνας-Καταγραφής

3. Κείμενο Συλλεκτών

4. Μεθοδολογικές Σημειώσεις και Παρατηρήσεις

5. Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσάνων Ελλάδος (ΠΟΣΣΕ)



ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΤΑΣΗΣ-ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ

Ξάνθη, 28 Ιανουαρίου 1999

Αγαπητοί φίλοι,

Παρακάτω αναπτύσσεται το πρώτο διάγραμμα μιας πρότασης-διερεύνησης των διαθέσεων και δυνατοτήτων για την εκπόνηση ενός μακροχρόνιου έργου, σχετικού με την καταγραφή των προσφυγικών υλικών τεκμηρίων, που σήμερα υπάρχουν διάσπαρτα στο χώρο της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Θεωρούμε γνωστό/δεδομένο/κατανοητό ότι:

Εκτιμούμε ότι:

Τα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι:

Στη βάση δεδομένων μπορούν επίσης να περιέχονται:

Η σταδιακή σύλληψη και διαμόρφωση της πρότασης αυτής είναι προϊόν μιας μακρόχρονης σχέσης αγάπης με τις εστίες των προσφύγων. Σχηματοποιήθηκε τους τελευταίους μήνες και πυροδοτήθηκε από την επαφή με τους αγαπητούς και χαλκέντερους εργάτες του 'εδώ' και του 'εκεί' ελληνισμού:

  Γιώργο Κολοκοτρώνη και Πασχάλη Μαυρίδη, στην Ορεστιάδα
  Μιχάλη Πατέλη, στο Σουφλί
  Αγγέλα Γιαννακίδου, στην Αλεξανδρούπολη
  Γιάννη Δαδαλιάρη, στο Καρυόφυτο Ξάνθης
  Θεοχάρη Μέγγα, παπα-δάσκαλο στο Πολύστυλο Καβάλας
  Θόδωρο Βακαλόπουλο και Θόδωρο Λυμπεράκη, στην Ελευθερούπολη.

Επιστροφή στην αρχή της σελίδας




ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΡΕΥΝΑΣ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ

Ξάνθη, 16 Φεβρουαρίου 1999

Αγαπητοί φίλοι,
Σε πολλούς είναι ήδη γνωστό το από 28-1-1999 συνημμένο σημείωμα, για την αναγκαιότητα συντονισμένων ενεργειών μας, με σκοπό την κατάρτιση μιας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων για τα κειμήλια που μεταφέρθηκαν στη σημερινή Ελλάδα και ιδιαίτερα στο χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, από πρόσφυγες με προέλευση τον Θρακικό και Μικρασιατικό χώρο.

Με το παρόν δεύτερο σημείωμα, θέτουμε υπόψη όλων μας μια σειρά θεμάτων/ερωτημάτων στα οποία πρέπει:

Τα θέματα παρουσιάζονται παρακάτω, με μια προκαταρκτική ταξινόμησή τους σύμφωνα με τη σειρά που ίσως πρέπει να αντιμετωπιστούν.

α/α Θέμα - Ερώτημα Κατευθύνσεις
1 Η συγκρότηση της αρχικής ομάδας για την επεξεργασία των ερωτημάτων (ίσως και της τελικής πρότασης); Η αρχική ομάδα είναι επιθυμητό:
  • Να αποτελείται από πρόσωπα ή φορείς 'χαμηλού προφίλ', ώστε να αποφευχθούν αρχικές δυστοκίες και σπατάλη χρόνου στην εργασία
  • Να διαθέτει συλλογικά σημαντικό υλικό, ώστε ήδη να αποτελεί πόλο συσπείρωσης
  • Να αντιπροσωπεύει τους πέντε Νομούς.
2 Ο γεωγραφικός χώρος εντός Ελλάδος τον οποίο θα καλύψει η έρευνα Η αρχική σκέψη για τον περιορισμό της έρευνας στο χώρο της Περιφέρειας ΑΜΘ, είναι δυνατόν να διευρυνθεί και να περιλάβει φορείς ή πρόσωπα που κατάγονται ή αναφέρονται στην περιοχή (π.χ. Θρακική Εστία Θεσ/νίκης)
3 Τα είδη και η κατάταξη κειμηλίων Μια πρώτη απόπειρα καταγραφής των διαφόρων ειδών έχει γίνει στο συνημμένο σημείωμα. Τα είδη πρέπει αναλυτικά να περιγραφούν και να καταταγούν κατά σπουδαιότητα-προτεραιότητα στην καταγραφική εργασία, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό.
4 Η έκταση και το βάθος της εργασίας Η εργασία θα περιλάβει όλες τις κατηγορίες; (Έκταση)Σε κάθε κατηγορία θα εξαντλείται το διαθέσιμο υλικό ή θα καταγράφεται μόνο ένα ποσοστό; (Βάθος). Με ποια κριτήρια θα γίνεται η επιλογή του υλικού προς καταγραφή;Το βάθος και η έκταση της καταγραφικής εργασίας θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τον απαιτούμενο χρόνο και τη συνολική δαπάνη.
5 Ζητήματα ασφάλειας των κειμηλίων Η δημοσιοποίηση του χώρου όπου βρίσκεται ένα σημαντικό κειμήλιο, ίσως δημιουργήσει κινδύνους, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για ιδιωτικό, αφύλακτο χώρο. Στην καταγραφή πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε οι κάτοχοι τέτοιων σημαντικών κειμηλίων να έχουν την επιλογή για την εμφάνιση ή μη των στοιχείων ιδιοκτησίας (όνομα, χώρος), ή για την όλως διόλου μη καταγραφή κάποιων αντικειμένων, εφόσον το επιθυμούν.
6 Ζητήματα κατοχύρωσης της πληροφορίας/κυριότητας Η κατοχύρωση της πληροφορίας, προκειμένου περί ηλεκτρονικών βάσεων, ανοικτών στην πρόσβαση, αποτελεί ένα πρόβλημα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς να καταστήσει μη εκμεταλλεύσιμη εμπορικά την αναπαραγωγή φωτογραφιών, περνώντας τις στο δίκτυο με σχετικά χαμηλή ανάλυση.
7 Δελτία καταγραφής Πρέπει να συνταχθούν για κάθε επιμέρους κατηγορία ειδικά απογραφικά δελτία τα οποία ενιαία να χρησιμοποιούνται από όλους όσοι θα εργαστούν στην καταγραφή.
8 Τεχνικές οδηγίες φωτογράφισης/καταγραφής Πρέπει να συνταχθούν και να διανεμηθούν σε όλους τους καταγραφείς συγκεκριμένες οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο κάθε αντικείμενο πρέπει να φωτογραφηθεί /καταγραφεί.
9 Πηγές χρηματοδότησης Σε ποιους φορείς - ιδρύματα θα πρέπει να απευθυνθούμε για την εξασφάλιση πόρων υλοποίησης της προσπάθειας.

Έχοντας ως βάση τα σημεία που σύντομα αναπτύσσονται παραπάνω, θα μπορούσαμε να διευρύνουμε και να βαθύνουμε τον προβληματισμό, ώστε να προχωρήσουμε σε μια πρώτη ευρεία συνάντησή μας με σκοπό την κάλυψη των σημείων 1 και 2 (απαντήσεις κοινής αποδοχής και σύνταξη κειμένου αρχών)

Κλείνουμε το δεύτερο σημείωμά μας με μια υπογράμμιση των σκοπών -αλλά και των κινήτρων- που ωθούν όλους μας, στο να αναλάβουμε μια τόσο επίπονη και μακρού χρόνου εργασία.
Επιγραμματικά πιστεύουμε ότι οι σκοποί μας είναι:

Επιστροφή στην αρχή της σελίδας



ΚΟΙΝΗ ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΛΛΕΚΤΩΝ

Ξάνθη, Ιούνιος 1999

Οι από κοινού υπογράφοντες το κείμενο συλλέκτες (ιδιώτες ή φορείς):

Θεωρούμε δεδομένο και κατανοητό ότι:

Αποτελεί ισχυρή πεποίθησή μας ότι:

Βήματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι:

Η βάση δεδομένων θα είναι δυνατόν να παρέχει πρόσθετες πληροφορίες, όπως:

οι υπογράφοντες, σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ), στο οποίο ανήκει η αρχική ιδέα και ο συντονισμός των περαιτέρω ενεργειών υλοποίησής της, δηλώνουμε ότι:

ΟΝΟΜΑ ΦΟΡΕΑΣ ή ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΣ
Πατέλης Μιχαήλ Ιδιωτική Συλλογή Σουφλί
Γιαννακίδου Αγγελική Ιδιωτική Συλλογή Αλεξανδρούπολη
Παπαδημητρίου Σουλτάνα Πολιτιστικός Όμιλος Ξυλαγανής Ροδόπης Ξυλαγανή
π. Βασιλειάδης Δημήτριος Λαογραφικό Μουσείο Κομοτηνή
Δαδαλιάρης Ιωάννης Ιδιωτική Συλλογή Καρυόφυτο Ξάνθης
Λυμπεράκης Θεόδωρος Θρακική Εστία Καβάλας Καβάλα
Βακαλόπουλος Θεόδωρος Ιδιωτική Συλλογή Ελευθερούπολη
Μπέγγας Φώτιος Θρακική Εστία Δράμας Δράμα

Επιστροφή στην αρχή της σελίδας




ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ (του Γιάννη Τσεβρεμέ)

  Το παρόν κείμενο σκοπό έχει να σκιαγραφήσει τις βασικές μεθοδολογικές γραμμές που ακολούθησε η ερευνητική εργασία πεδίου, να εκθέσει κάποιους από τους προβληματισμούς που ανέκυψαν κατά την έρευνα, αλλά και τις λύσεις που επιλέχθηκαν ώστε να ολοκληρωθεί και να παρουσιαστεί μέσω του διαδικτύου η βάση δεδομένων με την ονομασία "ΚΙΒΩΤΟΣ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ". Επίσης, να αποσαφηνίσει κάποια τεχνικά ζητήματα που πιθανώς θα προβληματίσουν ή θα δημιουργήσουν απορίες στο χρήστη.

  Η επιτόπια έρευνα για την ολοκλήρωση του προγράμματος κάλυψε χρονικά το έτος 2000, ξεκινώντας από τα τέλη Ιανουαρίου μέχρι και τον Δεκέμβριο. Ο διαθέσιμος χρονικός ορίζοντας υπήρξε πραγματικά πολύ περιορισμένος και πιεστικός, εξαρτήθηκε όμως από τις συμβατικές υποχρεώσεις του φορέα υλοποίησης και όχι από καθαρά επιστημονικά κριτήρια. Είναι αυτονόητο ότι μια έρευνα με τόσο ευρεία θεματολογία αλλά και ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θα μπορούσε να αποτελέσει έργο ζωής για μια ολόκληρη επιστημονική ομάδα. Ωστόσο, ελήφθη η απόφαση να τεθούν συγκεκριμένα ποσοτικά όρια ώστε να δοθεί σύντομα συγκεκριμένο και απτό αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει ότι η βάση δεδομένων δεν μπορεί να διεκδικήσει ερευνητική πληρότητα από άποψη ποσότητας, αλλά αποτελεί ένα πρώτο υπόστρωμα για μελλοντικές προσθήκες.

  Αντικείμενο της έρευνας υπήρξε ο εντοπισμός, η καταγραφή, ο σχολιασμός, η ταξινόμηση και η φωτογράφηση των υπολειμμάτων του καθημερινού βίου και πολιτισμού των προσφυγικών πληθυσμών που συνέρευσαν στον χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κατά τις δεκαετίες του 1910 και 1920 κυρίως. Ως χώρος υποδοχής των προσφύγων λογίζονται οι πέντε νομοί που απαρτίζουν την σημερινή ομώνυμη περιφέρεια και ως χώρος προέλευσης όλες οι εγκαταστάσεις προσφύγων στη Οθωμανική Αυτοκρατορία, στη νότια Ρωσία, στη Βουλγαρία (πρώην Ανατολική Ρωμυλία) και σε λοιπές περιοχές του Ευξείνου Πόντου.

  Τα αντικείμενα τα οποία καταγράφηκαν και παρουσιάζονται στη βάση δεδομένων δεν είναι απαραίτητο να κατασκευάστηκαν στις παραπάνω προσφυγικές περιοχές ή από πρόσφυγες. Το κριτήριο συμπερίληψης τους ήταν η χρηστικότητα που αυτά είχαν στη ζωή των προσφύγων πριν εκείνοι εγκαταλείψουν τα πατρογονικά τους εδάφη και το ότι απετέλεσαν μέρος της καθημερινής ή εορταστικής βιωμένης πραγματικότητας. Συνεπώς, ο χρήστης της βάσης θα συναντήσει αντικείμενα που κατασκευάστηκαν στον ευρωπαϊκό, στον ελλαδικό και στο μεσανατολικό χώρο, σε τόπους που ίσως εκπλήσσουν με την πρώτη ματιά. Το γιατί έγινε αυτή η επιλογή θα απαντηθεί παρακάτω στην οικεία παράγραφο.

  Ως βάση της έρευνας χρησίμευσε ένας συνδυασμός κλειστού και ανοιχτού ερωτηματολογίου, το οποίο θέτει κάποια συγκεκριμένα ερωτήματα στα οποία αναμένει να βρει απαντήσεις, αλλά ταυτόχρονα αφήνει χώρο για τυχόν απρόβλεπτα σχόλια, επισημάνσεις και παρατηρήσεις τόσο από πλευράς ερευνητών, όσο και από πλευράς κατόχων των αντικειμένων. Το ερωτηματολόγιο αυτό έχει ως βάση του τη φόρμα για την τεκμηρίωση των Λαογραφικών/Εθνολογικών αντικειμένων που υιοθέτησε το 1993 το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) και χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι σήμερα (βλ. σχετικά ICOM-CIDOC, Εγχειρίδιο για την τεκμηρίωση των λαογραφικών συλλογών, Αθήνα 1998, σελ. 14-19). Πάνω σ' αυτή τη φόρμα έγιναν ορισμένες απαραίτητες τροποποιήσεις, προσθήκες και αφαιρέσεις ώστε να εξυπηρετούνται καλύτερα οι στόχοι του παρόντος ερευνητικού προγράμματος, μετά από μακροσκελείς συνεργασίες των εμπλεκομένων ερευνητών αλλά με την τελική μορφή και ευθύνη να βαραίνει τον υπογράφοντα την παρούσα εισαγωγή. Φυσικά, όπως γίνεται αντιληπτό, αρκετά πεδία του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου δεν μπορούν να αντιστοιχούν σε κάθε αντικείμενο, είτε λόγω της φύσης του, είτε λόγω της ατελούς ιστορικής πληροφορίας, είτε λόγω ποικίλων άλλων αντικειμενικών παραγόντων. Έτσι ο χρήστης της βάσης θα συναντήσει κενά σε ορισμένα πεδία για τα οποία δεν θα πρέπει να παραξενευτεί. Ένα χτυπητό παράδειγμα από αυτή την άποψη είναι η έλλειψη διαστάσεων σε κάποια ελάχιστα αντικείμενα, ή ακόμη η παράλειψη μίας από τις διαστάσεις. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί τα αντικείμενα βρίσκονται σε χώρο ή σε ύψος απροσέγγιστο, είτε γιατί ο κάτοχος απαγόρευσε την εγγύτερη προσέγγιση, είτε τέλος γιατί κάποια από τις διαστάσεις είναι αμελητέα ή καλυμμένη και ένθετη (π.χ. κάποιες ιερές εικόνες τέμπλου). Επίσης, θα γίνει αντιληπτό ότι σε αρκετά αντικείμενα η ιστορική τους διαδρομή ανιχνεύεται μέχρι κάποιο ορισμένο σημείο ή ελλείπουν οι στενότεροι γεωγραφικοί προσδιορισμοί (π.χ. το συγκεκριμένο χωριό) και τα ακριβή ονόματα των κατόχων πριν από τρεις ή τέσσερις γενιές. Αν και καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια να ανασυντεθούν όσο γίνεται πληρέστερα οι ψηφίδες του παρελθόντος, αυτό δεν στάθηκε πάντοτε δυνατό λόγω των περιορισμών της ανθρώπινης μνήμης, της υποκειμενικότητας και εν γένει όλων των περιορισμών που θέτει η προφορική ιστορία και για τους οποίους γίνεται λόγος και παρακάτω.

  Ο όρος που χρησιμοποιεί η βάση δεδομένων στην κεφαλίδα της είναι "κειμήλια", ένας όρος σημασιολογικά φορτισμένος, αμφιλεγόμενος και τελικά μάλλον ασαφής και αξιολογικός. Παρουσιάζει όμως το μεγάλο πλεονέκτημα να απευθύνεται στο θυμικό των ανθρώπων και πολύ περισσότερο ομάδων οι οποίες έχουν υποστεί διώξεις, καταστροφές και έχουν απολέσει αγαπημένα συγγενικά πρόσωπα, περιουσίες και τελικά έναν ολόκληρο τρόπο ζωής. Ίσως τελικά το "κειμήλιο" είναι η αναπαράσταση, το απείκασμα της γιαγιάς μας από τον Πόντο ή του σπιτιού μας στη Σμύρνη. Η τελική επιλογή ενός τόσο φορτισμένου και αξιολογικού όρου τελικά βαρύνει το φορέα υλοποίησης και τις ευρύτερες σκοπιμότητες που θεραπεύει μια τέτοια προσπάθεια. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως επιστημονική-ερευνητική επιλογή με κανένα τρόπο. Η πρόταση την οποία ο γράφων εισηγήθηκε και έγινε αποδεκτή, είναι ότι το υλικό μας θα αντιμετωπισθεί με τον αποφορτισμένο όρο "αντικείμενα". Αυτό σημαίνει ότι δεν τέθηκαν αξιολογικά κριτήρια επιλογής των εκθεμάτων από πλευράς εικαστικής αξίας, ιστορικής σημασίας ή εθνοτικής προέλευσης. Αντιθέτως, η έρευνα προσανατολίστηκε προς κάθε πλευρά και έκφανση του βίου των ανθρώπων, από την πιο "ταπεινή" έως την πιο εξαιρετική, με σκοπό να επιχειρήσει μια "ολιστική" προσέγγιση του θέματος και να αποφύγει σε κάθε περίπτωση τη "Μεγάλη Ιστορία" και την εξυπηρέτηση εθνικιστικών ή πάσης φύσεως πολιτικών σκοπών. Επιχειρήθηκε ουσιαστικά να ανασυσταθεί μια "ιστορία σε ψίχουλα", η καθημερινή βιωματική πραγματικότητα ζώντων ανθρώπων. Συνεπώς, ο προσεκτικός χρήστης της βάσης δεδομένων θα συναντήσει αντικείμενα ευτελούς υλικής αξίας αλλά και αριστουργήματα τέχνης, το καθημερινό σκεύος της κουζίνας άλλα και το ιερό Δισκοπότηρο, το συμβόλαιο από το κτήμα του προπάππου αλλά και το ευρύτερης σημασίας πολιτικό ή εκκλησιαστικό έγγραφο. Επίσης, θα συναντήσει το δημιούργημα του συντοπίτη τούρκου ή βούλγαρου (άραγε πόσο καθαροί είναι αυτοί οι χοντροκομμένοι εθνολογικοί όροι όταν ασχολούμαστε με πρωιμότερες του 1910 εποχές σε μια πολυεθνική αυτοκρατορία;) που αγόρασε ή μοιράστηκε ο ελληνορθόδοξος κάτοικος της αυτοκρατορίας, όπως μοιράστηκε τη φιλία και την έχθρα, τον καθημερινό αγώνα και τη βιοπάλη, τις καλλιτεχνικές και πνευματικές επιρροές. Θα συναντήσει το εισαγόμενο προϊόν της δυτικής και κεντροευρωπαϊκής βιομηχανίας που κατά κύματα κατέκλυζε τα οθωμανικά εδάφη υπό το καθεστώς των Διομολογήσεων και κατά συνέπεια χρησιμοποιήθηκε και επηρέασε άμεσα τον καθημερινό βίο των ελληνικών πληθυσμών. Θα συναντήσει τέλος το προϊόν του εθνικού ελλαδικού κέντρου ή και κάποιες φορές το ιερό αντικείμενο που έφερε μαζί του ο προσκυνητής από τους Αγίους Τόπους, το Άγιον Όρος και από αλλού. Συνεπώς, η όλη προσπάθεια αποτελεί μια απόπειρα προσέγγισης υπό το πρίσμα της ανθρωπολογίας και της μικροϊστορίας και φιλοδοξεί να παρέχει το υλικό και το ερέθισμα για περαιτέρω έρευνα και παραγωγή επιστημονικού έργου στους παραπάνω τομείς. Φυσικά, ευπρόσδεκτος είναι και ο θιασώτης του εξαιρετικού στην τέχνη, ο ευλαβής πιστός που θέλει να θαυμάσει τα αντικείμενα της λατρείας του, ο απόγονος τρίτης γενιάς που επιθυμεί να περιηγηθεί στην κληρονομιά των προγόνων του, ή ακόμη ο φιλομαθής άνθρωπος που σκοπεύει να διευρύνει τον ορίζοντα των γνώσεων και των παραστάσεων του κινούμενος αρχικά ίσως από απλή περιέργεια. Ωστόσο, όλες οι κατηγορίες χρηστών θα πρέπει να έχουν υπ' όψιν τους τον σαφή και δηλωμένο ερευνητικό προσανατολισμό του έργου και τους μεθοδολογικούς περιορισμούς που αυτός επιβάλλει.

  Η προφορική ιστορία ως επιστημονικός κλάδος και η επιτόπια έρευνα ως μεθοδολογικό εργαλείο φέρουν πίσω τους πολλές δεκαετίες ωρίμανσης και ανάπτυξης στο διεθνές επίπεδο και έχουν ήδη καθιερωθεί ως απαραίτητα και αξιόπιστα εργαλεία στον τομέα των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Δυστυχώς, στη χώρα μας η ανάπτυξή τους έχει καθυστερήσει δραματικά και η εφαρμογή τους περιορίζεται στα χέρια κάποιων μυημένων επιστημονικών πρωτοποριών. Η επιστήμη της Ιστορίας δεν εννοεί να ξεκολλήσει από το γραφείο ή να αξιοποιήσει άλλες πηγές πέρα από τη γραπτή μαρτυρία (κατά προτίμηση δε την προερχόμενη από διπλωματικούς ή στρατιωτικούς φορείς) ενώ η Κοινωνική Ανθρωπολογία δεν έχει αυτονομηθεί ουσιαστικά ως κλάδος και φέρει όλες τις χρεώσεις, τις αγκυλώσεις και τις παρανοήσεις που της κληρονόμησε ο πρωτότυπος ελληνικός όρος "Λαογραφία". Στον συναρπαστικό και σχετικά άγνωστο χώρο της προφορικής ιστορίας και της επιτόπιας ανθρωπολογικής έρευνας βασική πηγή πληροφοριών αποτελεί ο άνθρωπος και μάλιστα τις περισσότερες φορές ο φορέας του λαϊκού πολιτισμού. Συνεπώς, η ποιότητα και η ποσότητα των πληροφοριών που αποκομίζουμε εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη μνήμη, τα βιώματα, τον υποκειμενισμό της πηγής. Εξαρτάται επίσης, από την ποιότητα και την ετοιμότητα του δέκτη-ερευνητή αλλά και από τα μεθοδολογικά εργαλεία που επιλέχθηκαν. Φυσικά, οι παραπάνω περιορισμοί μειώνονται γεωμετρικά αν οι δύο τελευταίοι παράγοντες βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο και η ανταμοιβή που λαμβάνει ο ερευνητής ως αντάλλαγμα του υποκειμενισμού της πηγής του είναι ένας πρωτόγνωρος πλούτος πληροφοριών και μάλιστα τέτοιας υφής που είναι αδύνατο να αποκαλυφθεί μέσα από οποιαδήποτε γραπτή μαρτυρία. Ως συνέπεια του ίδιου του ερευνητικού αντικειμένου αλλά και της χρησιμοποιούμενης μεθόδου, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αποδεχόμαστε ένα μικρό περιθώριο ιστορικής και πραγματολογικής ανακρίβειας, αποδεχόμαστε την ύπαρξη κενών από πληροφορίες πεδίων όπως αναφέρθηκε παραπάνω και φυσικά είμαστε ανοιχτοί σε κάθε είδους συμπλήρωση, διόρθωση, σύσταση ή δημιουργική ιδέα. Μάλιστα, αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που προτιμήθηκε η μορφή της βάσης δεδομένων για την παρουσίαση της έρευνάς μας, παράλληλα με την προφανή ευχρηστία της. Ένα βιβλίο ή ένα CD-ROM από την στιγμή που ολοκληρώνεται και κυκλοφορεί είναι οριστικό και τετελεσμένο γεγονός. Αντιθέτως, μια βάση δεδομένων είναι ένα δυναμικό και εξελισσόμενο μόρφωμα που μπορεί να δεχθεί περαιτέρω προσθήκες, διορθώσεις και ακόμη αισθητική ανανέωση μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονισθεί η ευτυχής συνάντηση των σύγχρονων τεχνολογικών δυνατοτήτων και του διαδικτύου με τις προαναφερθείσες σύγχρονες τάσεις στην ιστορική και ανθρωπολογική έρευνα.

  Είναι πολύ πιθανόν ότι αρκετοί από τους χρήστες θα απογοητευθούν αν δεν συναντήσουν το όνομα του χωριού τους ή άλλοι, πιο προσεκτικοί θα διακρίνουν μια υπεραντιπροσώπευση κάποιων ευρύτερων περιοχών σε βάρος άλλων που υποαντιπροσωπεύονται ποσοτικά. Χρήστες με διαφορετικό προσανατολισμό θα διαπιστώσουν ότι κάποιες κατηγορίες ειδών αντιπροσωπεύονται ευρύτατα και πλουσιοπάροχα, ενώ από άλλες παρουσιάζονται μόνο κάποια ελάχιστα δείγματα. Η μη ισομερής αυτή στατιστική μπορεί να οφείλεται σε πληθώρα ιστορικών ή αντικειμενικών παραγόντων οι οποίοι είναι αδύνατον να αναλυθούν στα περιορισμένα πλαίσια ενός εισαγωγικού κειμένου. Θα αναφερθούν απλώς κάποια παραδείγματα ενδεικτικά της παραπάνω ανισομέρειας, έτσι ώστε κατ' αναλογία να κατανοηθούν όλες οι παρόμοιες περιπτώσεις. Στο γεωγραφικό επίπεδο λοιπόν, είναι εύλογο λόγω ιστορικών συνθηκών ότι τα αντικείμενα που προέρχονται από την Βόρεια ή Ανατολική Θράκη είναι πολλαπλάσια εκείνων που προέρχονται από την Δυτική Μικρά Ασία και ιδιαιτέρως από τα νοτιότερα παράλια και την περιοχή της Σμύρνης. Αρκεί να λάβουμε υπ' όψιν της συνθήκες διωγμού κάτω από τις οποίες εκδιώχθηκαν οι μικρασιατικοί πληθυσμοί, κυριολεκτικά με τα ρούχα που φορούσαν, σε σύγκριση με τα κατάφορτα από οικοσκευές και ιερά εκκλησιαστικά αντικείμενα των θρακιωτών, είτε αυτοί ήρθαν πριν το 1922, είτε κάτω από την προστασία της ελληνικής στρατιάς του Έβρου, είτε ως ανταλλάξιμοι. Φυσικά, ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα συμπυκνώνεται ένα ολόκληρο φάσμα ατομικών και συλλογικών περιπτώσεων οι οποίες καθόρισαν και τον όγκο των αντικειμένων που ήρθε στο βορειοελλαδικό χώρο από κάθε προσφυγική προέλευση ξεχωριστά. Από το σημείο εκείνο και πέρα ρόλο έπαιξαν και πολλοί άλλοι παράγοντες όπως το πολιτιστικό επίπεδο των επιγόνων, το κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο των νεοεγκατασταθέντων κ.ά. Επίσης, λογική θα πρέπει να θεωρηθεί η υπεραντιπροσώπευση των ιερών εκκλησιαστικών αντικειμένων και των εικόνων, των υφασμάτων και των ειδών οικοσκευής έναντι για παράδειγμα των μουσικών οργάνων ή των φωτογραφιών. Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, πρώτη προτεραιότητα των προσφυγικών πληθυσμών ήταν να μεταφέρουν τα ιερά και τα όσια των προγόνων τους, τα απαραίτητα αντικείμενα της οικοσκευής, ίσως και κάποια από τα εργαλεία της δουλειάς τους. Δύο κατηγορίες που υποαντιπροσωπεύονται σχετικά και το γεγονός αυτό χρήζει ιδιαίτερης ερμηνείας, είναι οι φορεσιές και γενικότερα η ενδυμασία αλλά και τα κοσμήματα. Παρ' ότι η βάση περιέχει εξαιρετικά και αντιπροσωπευτικά δείγματα στις κατηγορίες αυτές, ο όγκος τους δεν μπορεί καν να συγκριθεί με τα μεταφερθέντα αρχικά αντικείμενα αυτών των κατηγοριών. Καθοριστικές περίοδοι για τις σημαντικότατες απώλειες ρουχισμού και κοσμημάτων υπήρξαν τα πρώτα δύσκολα χρόνια της εδώ εγκατάστασης αλλά και η τετραετία της γερμανοβουλγαρικής κατοχής 1940-1944. Κατά τα χρόνια αυτά σημαντικό μέρος των πολυτίμων αντικειμένων και κοσμημάτων πουλήθηκε για να εξασφαλισθούν τα αναγκαία για την επιβίωση, ενώ πολλές από τις φορεσιές καταστράφηκαν ή μεταποιήθηκαν για να καλύψουν άμεσες ανάγκες και ιδιαιτέρως των παιδιών. Επιπλέον, θα πρέπει να επισημανθεί ότι κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες η ελληνική ύπαιθρος υπέστη μια άνευ προηγουμένου λεηλασία από διάφορους επιτήδειους "πραματευτάδες", οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την αμάθεια των χωρικών και τη γενικότερη απαξίωση του παραδοσιακού πολιτισμού, απογύμνωσαν τους πρωτογενείς κληρονόμους των πρώτων προσφύγων από την οικογενειακή τους κληρονομιά με αντάλλαγμα τόνους πλαστικών αξεσουάρ ή σκευών και τόνους νεώτερων και κακότεχνων αγιογραφιών.

  Ελπίζω πραγματικά η παρούσα βάση δεδομένων να αποτελέσει ένα πρώτο ικανοποιητικό υπόστρωμα ερευνητικού υλικού το οποίο θα κινήσει το ενδιαφέρον αρκετών μελετητών και τελικά θα οδηγήσει σε παραγωγή επιστημονικού αποτελέσματος με τη μορφή άρθρων ή συγγραμμάτων. Θα είναι μια ευχαρίστηση για όλη την ερευνητική ομάδα και για το Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ. ως φορέα υλοποίησης του έργου, να πλησιάσουν και να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους οι κατά τόπους συλλέκτες ή φορείς που ασχολούνται με τη διάσωση των καταλοίπων της προσφυγιάς και να ανταλλάξουν εμπειρίες, γνώσεις ή και υλικό. Επίσης, θα αποτελέσει μεγάλη επιτυχία της δουλειάς μας εάν ο φιλομαθής αλλά ανυποψίαστος ως τώρα χρήστης έρθει σε επαφή με το πρωτογενές αυτό υλικό και πολύ περισσότερο εάν αναπτύξει περαιτέρω ενδιαφέρον για τη μελέτη ή τη διάσωσή του. Τέλος, θα αποτελέσει ένδειξη του ενδιαφέροντος και της απήχησης του έργου μας η λήψη καλοπροαίρετων και εποικοδομητικών σχολίων και παρατηρήσεων από τους χρήστες της βάσης, αφού βασικό πλεονέκτημά της αποτελεί η διαδραστικότητα.

ΤΣΕΒΡΕΜΕΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΜΑ Νεώτερης Ιστορίας
Υποψήφιος Διδάκτορας Α.Π.Θ.

Επιστροφή στην αρχή της σελίδας

Επιστημονικό Συμπόσιο

Οι Σαρακατσάνοι: Ιστορία με βλέμμα προς το μέλλον

Βουλγαρία, πόλη Σλίβεν, 15-17 Δεκεμβρίου 2000

Οργανωτές:

Σκοποί του Συμποσίου

Σύντομη Ιστορία της Ομοσπονδίας των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία

Η ιδέα για την ίδρυση της Ομοσπονδίας των Πολιτιστικών και Εκπαιδευτικών Συλλόγων των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία γεννήθηκε στην αυγή των δημοκρατικών αλλαγών, το φθινόπωρο του 1990.

Στο σπίτι του Γιάννη Α. Μπλέτσα, αυτός μαζί με τους Δημήτρη Γρίβα και Κώστα Χάτα εξετάζουν την ιδέα και παίρνουν την απόφαση για την ίδρυση της οργάνωσης των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία.

Η Ομοσπονδία των Πολιτιστικών και Εκπαιδευτικών Συλλόγων των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία ιδρύθηκε στις 28 Δεκεμβρίου του 1990 στην πόλη Σλίβεν από περίπου 200 άτομα, ενθουσιασμένοι Σαρακατσάνοι, αντιπρόσωποι όλων κατοικημένων τόπων στη Βουλγαρία, που μένουν Σαρακατσάνοι. Πρώτος πρόεδρος εκλέχτηκε ο Δημήτρης Γρίβας.

Μέγιστη είναι η υπηρεσία της Ομοσπονδίας για την αυτοδιάθεση του Σαρακατσάνικου έθνους στη Βουλγαρία και για τη διατήρηση της γλώσσας, της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας και την αναγέννηση του πρωτότυπου πολιτισμού αυτού του αρχαίου έθνους.

Δεκάδες, ίσως εκατοντάδες είναι οι πολιτιστικές εκδηλώσεις των συλλόγων Σαρακατσάνων σ' αυτά τα δέκα χρόνια. Σε στενή συνεργασία με την Ομοσπονδία των Σαρακατσάνων στην Ελλάδα, η Ομοσπονδία έδωσε τη δική της μέγιστη συμβολή για τη γνωριμία του Σαρακατσάνικου έθνους στη Βουλγαρία και στο εξωτερικό και για τη δημιουργία γέφυρας φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των λαών της Βουλγαρίας και της Ελλάδας.

Κατά τη δεκάχρονη ιστορία της, η Ομοσπονδία των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία διάνυσε ένα δρόμο, που την έκανε μία από τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και το όνομα Σαρακατσάνος στη Βουλγαρία έγινε συνώνυμο ενός άξιου πολίτη στη χώρα του.


Οργανωτική Επιτροπή

Επιστημονική Επιτροπή

Μπλέτσας

Ντέντας

Στέρεβα

Φότεβ

Άγγελοβ

Μόσχος

Μόρφος

Ρούφος

Καπετάνος

Μπαβέλης

Βλαχογιάννης

Λειβαδίτης

Ξηρομερίσιος

Δημογιάννης

Γιάννης

Γιώργος

Γκίνκα

Κώστα

Κώστα

Κωνσταντίνος

Χρήστος

Χρήστος

Γιώργος

Δημήτριος

Δημήτριος

Κωνσταντίνος

Γεώργιος

Κωνσταντίνος

Πιμπίρεβα

Ζάρας

Μελλίδου-Κεφαλά

Μακρής

Ζένια

Κώστας

Νέλλη

Ευριπίδης

Πρόγραμμα του Συμποσίου

Παρασκευή, 15 Δεκεμβρίου 2000

18.00: Έναρξη του Συμποσίου.

Προεδρείο: Κώστα Φότεβ, Χρήστος Μόρφος, Αναστασία Τσολάκοβα

Σάββατο, 16 Δεκεμβρίου 2000

Ι Μέρος:  09.30-11.11.10

Προεδρείο: Κωνσταντίνος Μόσχος, Κώστα Άγγελοβ, Χρήστος Ρούφος

ΙΙ Μέρος: 11.30-13.00

Προεδρείο: Γκίνκα Στέρεβα, Θόδωρος Γιανιώτης, Γιώργος Ντέντας

ΙΙΙ Μέρος: 14.00-15.20

Προεδρείο: Νέλλη Μελλίδου-Κεφαλά, Ευριπίδης Μακρής, Αντόν Ντίμοβ

ΙV Μέρος: 15.40-17.00

Προεδρείο: Αθανάσιος Χούπης, Δημήτρης Γρίβας, Γιάννης Μπλέτσας

Ερωτήσεις και Συζήτηση -Τέλος του επιστημονικού τομέα του Συμποσίου.

Κυριακή, 17 Δεκεμβρίου 2000

11.00 -Γενικεύσεις, Συμπεράσματα, Αποτελέσματα. Λήξη του Συμποσίου

Παράλληλες Εκδηλώσεις

Παρασκευή, 15 Δεκεμβρίου 2000

17.00: Έναρξη της έκθεσης ζωγραφικής του ζωγράφου Νικολά Ζάρα με τίτλο " Σκηνές από τη νομαδική ζωή των Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία" φουαγιέ του Δραματικού Θεάτρου "Στέφαν Κίροβ"

19.00: "Φλάμπουρα 2000", Παρουσίαση των παιδικών συγκροτημάτων των Συλλόγων Σαρακατσάνων στη Βουλγαρία, αίθουσα "Ζορά"

Σάββατο, 16 Δεκεμβρίου 2000

20.00: Σαρακατσάνικο γλέντι, στο εστιατόριο "Σλίβεν", με τη συμμετοχή των τραγουδιστών από την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, Κώστα Νάκα, Νίκου Γιαννακού, Παναγιώτας Γρίβα..

Βιβλιογραφία για τους Σαρακατσάνους στη Βουλγαρία και ευρύτερα

Γαρούφας Δ., Οι Σαρακατσάνοι ομογενείς μας στην Βουλγαρία και την περιοχή των Σκοπίων, Θεσσαλονίκη 1992

Καββαδίας Γ., Σαρακατσαναίοι, μια ελληνική ποιμενική κοινωνία, Αθήνα 1991

Pimpireva Zenja, Karakachanskata nomadska obstina, Balgarski Folklor XVIII-2/1992

Pimpireva Zenja, Sedentarization of the Karakachans in Bulgaria, Etudes Balkaniques 3-4/1992

(Η βιβλιογραφία προέρχεται από τον συλλογικό Τόμο: Οι Έλληνες της Βουλγαρίας-Ένα ιστορικό τμήμα του περιφερειακού ελληνισμού, ΙΜΧΑ/271, Θεσσαλονίκη 1999, όπου γίνεται αναφορά και στους εν Βουλγαρία Σαρακατσάνους, κυρίως στις σελίδες 185-190)

Επιστροφή στην αρχή της σελίδας