Οργάνωση και διαχείριση τρισδιάστατης αποτύπωσης

Οι εργασίες ψηφιοποίησης απαιτούν αναλυτική και προσεκτική σχεδίαση όλων των επιμέρους ενεργειών για την επίτευξη του τελικού τους στόχου. Οι μελέτες βασίζονται σε ένα πλάνο που καλύπτει με σαφήνεια θέματα όπως:

• ο βασικός σκοπός και στόχος της εργασίας
• το κοινό όπου απευθύνεται
• τα οφέλη από μια τέτοια δραστηριότητα
• το προσωπικό που θα εργαστεί
• η ασφάλεια του πολιτιστικού θησαυρού
• η οργάνωση των επιμέρους εργασιών
• ο χώρος πραγμάτωσης των εργασιών
• τα αναμενόμενα αποτελέσματα
• χρονοδιαγράμματα
• διαδικασίες διαχείρισης

Ο κύκλος ζωής ενός τεχνικού έργου τρισδιάστατης αποτύπωσης αποτελείται από διαφορετικά στάδια. Αυτά είναι τα εξής:

• Προετοιμασία για ψηφιοποίηση
• Διαχείριση αυθεντικών χειροτεχνημάτων
• Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας
• Η διαδικασία ψηφιοποίησης
• Σύλληψη μεταδεδομένων
• Αποθήκευση και διαφύλαξη του ψηφιακού πρωτότυπου υλικού
• Δημοσίευση υλικού και διάδοση της πληροφορίας

Κατά την πρακτική εφαρμογή των σταδίων αυτών παρατηρούνται σχέσεις και εξαρτήσεις ανάμεσα τους, ενώ η σειρά που εμφανίζονται παραπάνω δεν θα πρέπει να θεωρηθεί απόλυτη. Πολλές φορές παρόμοιες εργασίες αποτελούν πηγή γνώσης και εμπειρίας. Αποτελούν έναν πρακτικό οδηγό αφού τα λάθη και οι αδυναμίες που παρουσιάστηκαν έχουν αναγνωριστεί και αντιμετωπιστεί.

Ιδιαίτερα στο χώρο της τρισδιάστατης αποτύπωσης, η αναφορά σε άλλες εργασίες αποτελεί μια απόλυτα ενδεικνυόμενη κίνηση αφού ο χώρος δεν είναι ακόμη πραγματικά ώριμος, και πολλά νέα θέματα αναδεικνύονται συνεχώς. Οι πιο πρόσφατες εργασίες αποτελούν πραγματικό θησαυρό ιδεών για πιθανές υλικοτεχνικές και διαδικασιακές λύσεις. Η αναζήτηση απαντήσεων σε προηγούμενες εργασίες απαιτεί αρκετό χρόνο, αλλά συνήθως αποφέρει οφέλη και αποδεικνύεται πολύτιμη. Είναι πλέον κοινά αποδεκτό πως ο χρόνος που αφιερώνεται για την σχεδίαση και οργάνωση μιας ψηφιοποίησης σχετίζεται απόλυτα με την ευκολία διαχείρισης και εκτέλεσής της.

Ένα έργο τρισδιάστατης αποτύπωσης δεν θα πρέπει να ξεκινά πριν τον καθορισμό των τελικών στόχων και τη μορφή των παραδοτέων. Για παράδειγμα ένα έργο που έχει στόχο την προβολή αρχαιολογικών εκθεμάτων χωρίς να έχει από πριν εξασφαλίσει την άδεια για τη διαδικτυακή δημοσίευση τους ίσως να καταλήξει σε αποτυχία. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση εφαρμογής μιας ανάρμοστης μεθόδου ψηφιοποίησης. Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του χρόνου επεξεργασίας των δεδομένων και ίσως να οδηγήσει σε τρισδιάστατα μοντέλα που δεν πληρούν τις προδιαγραφές του έργου.

Η τεκμηρίωση των τελικών στόχων είναι απαραίτητη. Η απάντηση στη νερώτηση «Γιατί;» είναι σημαντική, και θα πρέπει να απαντηθεί πριν την έναρξη της ψηφιοποίησης. Ο βασικός στόχος και ο σκοπός ενός έργου τρισδιάστατης ψηφιοποίησης παίζουν τον καθοριστικό ρόλο στην επιλογή της μεθόδου ψηφιοποίησης. Οι μέθοδοι αποτύπωσης κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τις διαστάσεις των αντικειμένων.

Η αξία των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ανυπολόγιστη λόγω της σπανιότητας τους αλλά και της πληροφορίας που μεταφέρουν. Τα δομικά τους υλικά τις περισσότερες φορές είναι εύθραυστα και αυτό επιβάλει τη φύλαξη τους σε ειδικούς χώρους, εφόσον πρόκειται για αντικείμενα που μπορούν να μετακινηθούν. Είναι πολύ σημαντικό κατά την εκτέλεση μιας μελέτης ψηφιοποίησης να μην προκληθεί η παραμικρή φθορά στα πολιτιστικά αντικείμενα. Η επιλογή του κατάλληλου χώρου ψηφιοποίησης είναι μια βασική διαδικασία για την απόλυτη προστασία των αντικειμένων. Σε περιπτώσεις που το επιτρέπει ο προϋπολογισμός του έργου θα πρέπει να οριστεί ένας χώρος ως «Χώρος Ψηφιοποίησης». Μόνο εκεί θα πρέπει να πραγματοποιούνται οι αποτυπώσεις των αντικειμένων και πουθενά αλλού. Αυτός ο χώρος θα πρέπει να πληρεί όλες τις προϋποθέσεις (π.χ. περιβάλλον φωτισμός, υγρασία, θερμοκρασία κτλ) που καταδεικνύουν οι αρχαιολόγοι ως σημαντικές απαιτήσεις για τη διασφάλιση της ακεραιότητας των αντικειμένων. Σε πολλές περιπτώσεις η έκθεση σε ηλιακό φως απαγορεύεται. Το κάπνισμα, το φαγητό και το ποτό στο χώρο ψηφιοποίησης επίσης θα πρέπει να απαγορεύεται. Σε περιπτώσεις όπου ο προϋπολογισμός του έργου δεν επιτρέπει την οργάνωση ενός χώρου ψηφιοποίησης, τότε θα πρέπει να ακολουθηθούν άλλες διαδικασίες, οι οποίες θα περιορίζουν στο ελάχιστο τις μετακινήσεις των αντικειμένων. Η διαχείριση και η ασφάλεια των αντικειμένων ανατίθεται σε άτομα με ειδική εμπειρία που να μπορούν να αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν τα πολιτιστικά αντικείμενα. Η αναγνώριση του επιπέδου ικανοτήτων και η εμπειρία του προσωπικού που θα εργαστεί για το συγκεκριμένο τεχνικό έργο αποτελεί σημαντικό βήμα προς την επιτυχία. Το ανθρώπινο δυναμικό θα πρέπει να είναι ενημερωμένο για τα σενάρια διαχειρίσεις των αντικειμένων. Η παρακολούθηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων αποτρέπει πιθανές καταστάσεις καταστροφής αναντικατάστατων πολιτιστικών αντικειμένων.

Κάθε έργο τρισδιάστατης αποτύπωσης οφείλει να ακολουθεί κάποια μεθοδολογία διασφάλισης των πολιτισμικών αντικειμένων. Η μεθοδολογία αυτή θα πρέπει να περιέχει εναλλακτικά σενάρια, τα οποία θα περιγράφουν τρόπους αντιμετώπισης απρόσμενων καταστάσεων. Σε περιπτώσεις που η παρούσα κατάσταση ενός αντικειμένου αφήνει πολλές πιθανότητες για φθορά κατά τη μεταφορά του, τότε προτιμότερο θα ήταν να επιλεχθεί μια μέθοδος που δεν απαιτεί τη μετακίνηση των αντικειμένων.

Πριν την έναρξη της αποτύπωσης, ειδικοί (αρχαιολόγοι) εξετάζουν κάθε αντικείμενο και αποφασίζουν αν επιτρέπεται να ψηφιοποιηθεί με τη μέθοδο που έχει επιλεγεί. Επιπρόσθετα, αναφέρουν όλες τις ιδιαίτερες διαδικασίες διαχείρισης που θα πρέπει να ακολουθηθούν. Ένας κατάλογος με τα αντικείμενα και τις μεθόδους διαχείρισης συντάσσεται και ακολουθείται πιστά από το προσωπικό που θα πραγματοποιήσει την ψηφιοποίηση. Ο κατάλογος αυτός αποτελεί μέρος μιας σύνθετης βάσης γνώσεων που αφορούν το συγκεκριμένο έργο ψηφιοποίησης και τις μεθοδολογίες ψηφιοποίησης που θα ακολουθηθούν.

Η επιτυχία ενός τεχνικού έργου τρισδιάστατης αποτύπωσης βασίζεται στην προετοιμασία αποτελεσματικής αντιμετώπισης όλων των ενδεχόμενων. Όπως και οποιοδήποτε άλλο τεχνικό έργο έτσι και αυτά της αποτύπωσης πολιτισμικής κληρονομιάς βασίζονται σε μια ανάλυση κινδύνων. Η μετάδοση των ψηφιακών τρισδιάστατων μοντέλων πάνω από το διαδίκτυο είναι μια μορφή δημοσίευσης. Τα μοντέλα μπορεί να προστατεύονται από νομικά πλαίσια δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Τέτοια προβλήματα καλύπτονται από την ανάλυση κινδύνων που συνήθως περιέχει ερωτήματα σχετικά με τις συνέπειες χρήσης του υλικού χωρίς άδεια αλλά και ποιες ενέργειες θα μπορούσαν να ακολουθηθούν για να βρεθούν οι δικαιούχοι ή κάτοχοι. Άλλοι πιθανοί κίνδυνοι σχετίζονται με την εξασφάλιση της αυθεντικότητας του πολιτισμικού θησαυρού.

Ο κατάλληλος υλικοτεχνικός εξοπλισμός και το λογισμικό θα πρέπει να είναι διαθέσιμα και έτοιμα προς χρήση πριν την έναρξη του έργου. Κάποιες δοκιμές του εξοπλισμού θα ήταν συνετό να πραγματοποιηθούν. Κανένα πολιτισμικό αντικείμενο δεν θα πρέπει να μεταφερθεί στο χώρο ψηφιοποίησης πριν από την εξακρίβωση της λειτουργικότητας του εξοπλισμού. Η επιλογή του καταλληλότερου εξοπλισμού μπορεί να θεωρηθεί ως το βασικότερο παραδοτέο της παρούσας Μελέτης. Είναι ευρέως αποδεκτό πως τα καλύτερα αποτελέσματα αποφέρει ο ενδελεχής έλεγχος της παραμικρής λεπτομέρειας που διέπει τη διαδικασία συλλογής δεδομένων και την αλυσίδα διαδικασιών επεξεργασίας τους [84].

Η συνδυαστική χρήση μεθοδολογιών που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες είναι κάθε άλλο παρά απαγορευτική. Έχει αποδειχθεί άλλωστε ως μια από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις για σύνθετα έργα ψηφιοποίησης.

Σε μια προσπάθεια συγκέντρωσης των βασικών προβλημάτων που παρουσιάζουν τα έργα τρισδιάστατης αποτύπωσης ο καθηγητής Marc Levoy του πανεπιστημίου Stanford κατέληξε σε οκτώ βασικά προβλήματα. Αυτά είναι:

• Οπτικά μη-συνεργάσιμες επιφάνειες
• Σάρωση σε σημεία που δεν υπάρχει άμεση οπτική επαφή
• Εξασφάλιση των ευαίσθητων αντικείμενων
• Ψηφιοποίηση μεγάλων αντικειμένων με υψηλή ακρίβεια
• Μεταβολή ακρίβειας σάρωσης στο ίδιο οπτικό πεδίο
• Διόρθωση γεωμετρικών ασυνεχειών σε πυκνά πολυγωνικά πλέγματα
• Διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων
• Δημιουργία ψηφιακών αρχείων τρισδιάστατων αντικειμένων