Αικατερίνη Μπάλλα Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ. © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης

εκτύπωση θέματος

Στην περιοχή Κιλισέ Ντερέ, κοντά στο σημερινό χωριό Ληνός, το οποίο αποτελεί τον παλιό, ερειπωμένο σήμερα, οικισμό που έφερε το όνομα Κιουπλού και σε μια θέση με εξαιρετική θέα προς τον κάμπο, σώζονται τα ελάχιστα ερείπια βυζαντινού μοναστηριού. Στον ναό αναγνωρίζεται το καθολικό της μονής, μια τρίκλιτη βασιλική με εξωνάρθηκα, νάρθηκα, κυρίως ναό και ιερό, η οποία έφερε τρούλο, όπως αποδεικνύουν μαρμάρινα κομμάτια από την κορωνίδα της βάσης του, που βρέθηκαν στη γύρω περιοχή. Από την εξέταση των επί μέρους τμημάτων του καθολικού συμπεραίνεται ότι το μνημείο είχε διάφορες οικοδομικές φάσεις. Πρόκειται για ένα κτίριο διαστάσεων 8,90x8,90, του οποίου η ανωδομή στηριζόταν σε τέσσερις πεσσούς (ο νοτιοδυτικός έχει καταστραφεί). Οι πεσσοί ενώνονται μεταξύ τους με τόξα, πάνω στα οποία στηρίζονται χαμηλές ασπίδες που καλύπτουν όλο το χώρο. Το ισχυρό κορασάνι που κάλυπτε τους τοίχους και τους πεσσούς, εξασφάλιζε τη στεγανότητα του χώρου. Ολόκληρος ο ναός έφερε μαρμαρόστρωτο δάπεδο, από το οποίο σώζεται το μεγαλύτερο τμήμα του. Πέντε ορθογώνια διάχωρα, δουλεμένα με την παραθετική τεχνική, διακοσμούνται με το γνωστό θέμα των «πέντε άρτων» και τα υπόλοιπα με πυροστρόβιλους και ήλιους. Στο καθολικό διαπιστώθηκαν δύο αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφικού διακόσμου.

Τα λείψανα τοιχογραφικού διακόσμου με την παράσταση των χορηγών μητέρας και γιού που βρέθηκαν σε τμήμα πλινθόκτιστου τόξου στο χώρο του νάρθηκα, αλλά και η αποκάλυψη κτιστού κιβωτιόσχημου τάφου κοντά στο βόρειο τοίχο του καθολικού, στον οποίο βρέθηκε χρυσό δαχτυλίδι με την επιγραφή-σφραγίδα «Μαρίας Βοτανειάτη» συνηγορούν στην ταύτιση των προσώπων με την αυτοκράτειρα Μαρία Βοτανειάτη και τον γιο της Κωνσταντίνο, τους χορηγούς, δηλαδή του μοναστηριού.

Στο μοναστηριακό συγκρότημα βρέθηκαν επίσης μια μακρόστενη, πιθανόν διώροφη τράπεζα, προσκτίσματα και μεμονωμένες κατασκευές που μαρτυρούν την οργανωμένη λειτουργία του μοναστηριού, το νεκροταφείο του μοναστηριού και πλήθος κινητών ευρημάτων (εφυαλωμένα αγγεία διαφόρων τύπων, σιδερένια μαχαιρίδια, χάλκινα ελάσματα από επενδύσεις ξύλινων εικονιδίων και νομίσματα). Στα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής συγκαταλέγεται χρυσό, σμαλτωμένο εγκόλπιο με παράσταση Δεομένης Θεοτόκου, καθώς και μολυβδόβουλο του «κριτικού Κωνσταντίνου του Μανουλίτη». Τέλος, η μνημειώδης, ημιυπόγεια με πολλούς τρουλίσκους κινστέρνα (δεξαμενή) της μονής σώζεται σχεδόν ακέραια.

Σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα, η ζωή του μοναστηριού άρχισε από τα μέσα του 11ου αιώνα και τελείωσε στα μέσα του 14ου. Η ακμή του συμπίπτει με τον 12ο αιώνα, εποχή στην οποία χρονολογούνται οι περισσότερες τοιχογραφίες και το μαρμαροθετημένο δάπεδο.

Εκτός από τον μεγάλο αριθμό βυζαντινών μονών και μνημείων που υπάρχουν στην περιοχή του Παπικίου, σώζονται και άλλα κτίσματα. Στα δυτικά του Ληνού (ερειπωμένου χωριού Κιουπλού), στη βάση της χαράδρας Κιλισέ Ντερέ, σώζονται μια αποθήκη μεγάλων διαστάσεων, η οποία είναι κτισμένη δίπλα στους βράχους στις όχθες παρακείμενου χειμάρρου και ένας μύλος, ο οποίος είναι χτισμένος δυτικά της αποθήκης και αποτελείται από τρεις χώρους.

Οι τρεις χώροι του μύλου ήταν στεγασμένοι με καμάρες. Τρία ισοπλατή ανοίγματα διατρυπούν το δυτικό και τους δύο εγκάρσιους τοίχους. Κάτω από τη στάθμη αυτών των ανοιγμάτων έρρεε το νερό μέσα σε ευρύχωρο πλινθόκτιστο αγωγό. Το σύστημα τοιχοδομίας του μύλου, είναι πανομοιότυπο με αυτό που χρησιμοποιούνταν στα χρόνια των Παλαιολόγων. Η χρονολόγηση του μύλου είναι προβληματική. Είναι πιθανόν ο μύλος να κατασκευάστηκε σε μια εποχή, που ο μοναχισμός στο Παπίκιο παρουσίαζε κάμψη. Έχει διατυπωθεί, όμως και η άποψη ότι ο μύλος ήταν συλλογικό έργο ολόκληρης της μοναχικής κοινωνίας καθ’ όλη τη διάρκεια της οικονομικής αστάθειας.

Βιβλιογραφία:

Αναγνωστοπούλου-Χατζηπολυχρόνη Η., (1991). Ανασκαφικές έρευνες στο Ληνό Ν. Ροδόπης, ΑΕΜΘ 2 (1988), σελ. 511-513.

Αναγνωστοπούλου-Χατζηπολυχρόνη Η., (1994). Ανασκαφικές έρευνες στο Ληνό Ν. Ροδόπης, ΑΕΜΘ 5 (1991), σελ. 477-487.

Ζήκος Ν., (1995). Το Παπίκιον των Βυζαντινών, Αφιέρωμα: Μακεδονία-Θράκη, Εφημερίδα Καθημερινή, σελ. 30-31.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 80.