Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Στα βόρεια της σημερινής Ξάνθης, στην κορυφή λόφου δίπλα στον Kόσυνθο ποταμό, σώζονται ερείπια οχύρωσης που ταυτίζονται με τη βυζαντινή Ξάνθεια. Η ακριβής θέση της αρχαίας πόλης Ξάνθειας δεν είναι ξεκάθαρη. Δεν υπάρχει κανένα αρχαιολογικό τεκμήριο για την ταύτιση της αρχαίας Ξάνθειας με την ομώνυμη βυζαντινή πόλη. Η πόλη Ξάνθεια που μνημονεύεται για πρώτη φορά στα Γεωγραφικά του Στράβωνα είναι πιθανόν μια από τις πόλεις των Κικόνων και τοποθετείται πιο ανατολικά από τη βυζαντινή Ξάνθεια και κυρίως πέρα από τη λίμνη της Βιστονίδας.

H επόμενη αναφορά της γίνεται σε εκκλησιαστικά έγγραφα και συγκεκριμένα στα πρακτικά της μεγάλης εκκλησιαστικής συνόδου που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον Πατριάρχη Φώτιο, το 879, όπου αναφέρεται ο επίσκοπος της Ξάνθειας Γεώργιος. Η συμμετοχή της Ξάνθειας στη Σύνοδο φανερώνει ότι, ήδη, κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ. όταν απέκτησε επισκοπή και καθ’ όλη τη διάρκεια της βυζαντινής ιστορίας, η πόλη αποτελούσε σημαντικό κέντρο, τουλάχιστον έως τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, όταν άρχισε να παρακμάζει.

Κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ. η Ξάνθεια αποτελούσε ανοχύρωτο οικισμό μικρής σημασίας (αναφέρεται ως «χωρίον» στο τυπικό της Μονής Πετριτζονίτισσας) και η επισκοπή της μνημονεύεται ως υποτελής στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως, μέχρι τον 13ο αιώνα μ.Χ., που προάχθηκε σε αρχιεπισκοπή και αργότερα (1344) σε μητρόπολη κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου του Ανδρόνικου Β’ και του Ανδρόνικου Γ’. Αυτήν την περίοδο, κατά το β’ μισό του 13ου αιώνα, ο μέχρι τότε μικρός και ανοχύρωτος οικισμός μετατρέπεται σε αστικό, οχυρωμένο κέντρο ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, καθώς ελέγχει τους φυσικούς δρόμους επικοινωνίας με το εσωτερικό της Βαλκανικής χερσονήσου. Στις πηγές χαρακτηρίζεται ως πόλη και παρουσιάζεται δίπλα σε μία περιοχή ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη, κατειλημμένη από σημαντικό αριθμό χωριών και κωμοπόλεων. Η Ξάνθεια ήταν λοιπόν μία πόλη-φρούριο που βρισκόταν στο κέντρο σημαντικού αριθμού χωριών και άλλων συγκεντρώσεων και αποτελούσε το φυσικό σημείο άμυνας και προσανατολισμού τους.

Ιστορικές μαρτυρίες την αναφέρουν στα 1730, όταν την επισκέπτονταν Γάλλοι κληρικοί για να βρουν αρχαία χειρόγραφα στα Μοναστήρια της.

Η Ξάνθεια, η πρώτη πόλη της Θράκης που συναντούσε κανείς αφού είχε προσπεράσει το Νέστο, αποτελούσε σημαντικό σταθμό στην Εγνατία οδό, που συνέδεε την πόλη από το ένα μέρος με την περιοχή πέρα από το Νέστο και από το άλλο με το Περιθεώριο και τις ανατολικές περιφέρειες.

Τα ερείπια οχύρωσης που σώζονται βόρεια της σημερινής πόλης λίγο πιο πάνω από την Μονή Ταξιαρχών και τη στενή κοιλάδα του ποταμού Ξάνθης μπορούν να χρονολογηθούν στα υστεροβυζαντινά χρόνια και περιλαμβάνουν τετράπλευρους και στρογγυλούς πύργους, τείχη, μεταπύργια έως 12 μέτρα, μικρές πυλίδες και θολωτές δεξαμενές νερού. Η αρκετά μεγάλη οχυρωμένη έκταση, ακανόνιστου σχεδίου, καταλαμβάνει την περιοχή της κορυφής, καθώς και ένα ευρύ τμήμα της - απομακρυσμένης από τη σημερινή πόλη - βόρειας και βορειανατολικής πλαγιάς του βουνού. Η τοιχοδομία φτάνει στο ύψος των 10 μέτρων και αποτελείται από αργούς λίθους, λευκό κονίαμα και θραύσματα πλίνθων. Για την οικοδόμηση του τμήματος του ΝΑ γωνιακού πύργου χρησιμοποιήθηκε εξαιρετικά μεγάλος αριθμός πλίνθων: στην εξωτερική επιφάνεια εμφανίζονται οριζόντιες ταινίες πλίνθων, ενώ στο εσωτερικό αμιγής πλινθοδομή.

Το φρούριο ήλεγχε το δρόμο που περνούσε από την κοιλάδα του ποταμού της Ξάνθης και κατευθύνονταν προς τα βόρεια, προς την οροσειρά της Ροδόπης. Πιο κάτω από το βυζαντινό φρούριο, στα ΝΑ της Μονής των Ταξιαρχών, υπάρχουν τα θεμέλια ενός προγενέστερου (θρακικού ;) οχυρωματικού περιβόλου. Κατά τη λαϊκή παράδοση, καλούνται «τείχη της Ξανθίππης», μιας μυθικής βασίλισσας της Ξάνθης.

Βιβλιογραφία:

Αθανασιάδης Π. (2003). Ψηφίδες από τη Θράκη του χτες. Εκδόσεις Πάραλος, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/athan/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 3.

Δεσύλλας Ν., (1996). Θράκη – Χρώματα και αποχρώσεις. Εκδόσεις Σύνολο, σελ.11.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Μπακιρτζής Χ., (1994). Βυζαντινή Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 171.

Ξάνθη, Τουριστικός οδηγός του Νομού, (2002). Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης, σελ.24.

Ξάνθη, ο θησαυρός της Θράκης, Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης.