Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Κοντά στο σημερινό χωριό Πάτερμα, στη νότια πλαγιά της ανατολικής οροσειράς της Ροδόπης και δίπλα στο δρόμο που ξεκινούσε από τη Γρατιανούπολη και έφθανε μέχρι την ανατολική οροσειρά της Ροδόπης και την ανώτερη κοιλάδα του Έβρου βρέθηκε ανοχύρωτος ορεινός οικισμός, ο οποίος χρονολογείται στη μεσοβυζαντινή (610-1057) και υστεροβυζαντινή περίοδο (1057-1453).

Στην περιοχή ανασκάφηκε μονόχωρος ναός με νάρθηκα, μεγάλη τρίπλευρη εξωτερικά αψίδα, και δίριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Χαρακτηριστικό είναι το δάπεδο, που διατηρήθηκε άθικτο και είναι επενδυμένο με μαρμάρινες και λίθινες πλάκες. Ο ναός έφερε τοιχογραφικό διάκοσμο. Διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις και τρία στρώματα τοιχογραφιών, από τα οποία τα δύο πρώτα στρώματα αντιστοιχούν στην πρώτη οικοδομική φάση του ναού και το τρίτο στη δεύτερη. Στο πρώτο στρώμα ανήκει ένα σπάραγμα τοιχογραφίας με φολιδωτό σώμα δράκοντα, που ανήκε ίσως σε παράσταση του Αγίου Γεωργίου. Στο δεύτερο στρώμα διακρίνονται πρόχειρα γραμμικά σχήματα, τα πόδια από παραστάσεις ολόσωμων αγίων σε μια ανώτερη ζώνη και υπολείμματα τεσσάρων ακόμη μορφών. Από το τρίτο στρώμα σώζεται μόνο ένα μικρό τμήμα στο κτιστό τέμπλο. Η τεχνοτροπία των τοιχογραφιών είναι γραμμική, επίπεδη, με έντονα περιγράμματα και τονισμένες λεπτομέρειες στην απόδοση των μορφών. Το λαϊκότροπο-μοναστικό αυτό στιλ υποδηλώνει τον κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα της περιοχής. Στο χώρο του ναού και στην ευρύτερη περιοχή αποκαλύφθηκαν πολυάριθμοι τάφοι, πλήθος αγγείων, μερικώς εφυαλωμένων, από τα οποία τα περισσότερα ήταν μαγειρικά και αποθηκευτικά σκεύη, λύχνοι καθώς και μια εικόνα μικρών διαστάσεων, δουλεμένη σε στετατίτη με επιγραφή του 12ου αιώνα και παράσταση του Αγίου Νικολάου, κειμήλιο κάποιου κατοίκου του οικισμού αυτού. Επιπλέον, βρέθηκαν τρεις μετάλλινοι σταυροί-εγκόλπια, από τους οποίους οι δύο διαθέτουν παραστάσεις στρατιωτικών αγίων και εφέροντο προφανώς από στρατιώτες, ενώ ο τρίτος ανήκε σε διπλό εγκόλπιο που περιείχε λείψανα ή τίμιο ξύλο και διακοσμείται με την παράσταση του Εσταυρωμένου. Ο ναός ιδρύθηκε στον 11ο αιώνα και έχει μεταγενέστερες φάσεις στον 13ο αιώνα Στην περίοδο από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε και καταστράφηκε.

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά και ανασκαφικά ευρήματα των πολυτελών, εισηγμένων, προσωπικών και οικογενειακών κειμηλίων διαπιστώνεται ότι ο οικισμός, αν και δεν είχε εμπορικό χαρακτήρα, ωστόσο, δεν ήταν απομονωμένος μέσα στη Ροδόπη, αλλά βρισκόταν σε στενή επαφή με τις πόλεις της πεδινής και παράλιας Θράκης και μέσω αυτών με την Κωνσταντινούπολη και με άλλα κέντρα του βυζαντινού κόσμου.

Βιβλιογραφία:

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Ζήκος Ν., (1984). Βυζαντινό οδοιπορικό στη Θράκη, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 75.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Μπακιρτζής Χ. - Ζήκος Ν., (1981). Ανασκαφή στα Πάτερμα Ροδόπης, Θρακική Επετηρίδα 2, σελ. 23-27.

Μπακιρτζής Χ., (1994). Βυζαντινή Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 179-181.

Νομός Ροδόπης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης.