28/11/2007
Αναστασιούπολη-Περιθεώριο

Αικατερίνη Μπάλλα Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ. © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Λίγο μετά το σημερινό χωριό Ίασμος και νότια του χωριού Αμαξάδες, μεταξύ Ξάνθης και Κομοτηνής, στη θέση Μπουρού Καλέ βρίσκεται η βυζαντινή πόλη Αναστασιούπολη. Η ταύτιση της πόλης έγινε από τον Κυριακίδη, ο οποίος είχε αναγνωρίσει το μονόγραμμα των Παλαιολόγων στα λείψανα ενός πύργου με την ονομασία «Μπουρού Καλέ». Η ονομασία Αναστασιούπολις, συναντάται για πρώτη φορά στον Προκόπιο και φαίνεται πως την έδωσε ο Αναστάσιος Α΄ (491-518) ο οποίος ίδρυσε την πόλη στα 495 μ.Χ., με σκοπό να εγκατασταθεί σε αυτήν το ξένο φύλο των Ισαύρων και να αντικαταστήσει τον σταθμό της Εγνατίας οδού μεταξύ Tοπείρου και Mαξιμιανούπολης, που σημειώνεται στα ρωμαϊκά οδοιπορικά ως Stabulum Diomedis.

Η ονομασία αυτή φαίνεται ότι παραπέμπει στους μυθικούς στάβλους του Διομήδη που σύμφωνα με τη παράδοση, τοποθετούνται στην ευρύτερη περιοχή της Bιστονίδας λίμνης. Ο Διομήδης ήταν γιος του Άρη και της Κυρήνης και βασιλιάς των Βιστόνων. Ο Διομήδης ήταν γνωστός για τα άγρια και σαρκοβόρα άλογά του. Ο όγδοος άθλος του Ηρακλή ήταν να παραδώσει τα άλογα αυτά ζωντανά στον Ευρυσθέα. O Hρακλής κατόρθωσε να αιχμαλωτίσει τα άλογα και να νικήσει τον Διομήδη, τον οποίο σύμφωνα με κάποια παραλλαγή του μύθου κατασπάραξαν τα ίδια του τα άλογα.

H Aναστασιούπολη συνέχισε να είναι σημαντική πόλη-σταθμός της Eγνατίας οδού και σημαντικό λιμάνι του Αιγαίου και στα βυζαντινά χρόνια. Στο α' μισό του 6ου αιώνα η περιτειχισμένη παραθαλάσσια πόλη απέκτησε υπό τον Ιουστινιανό Α΄ ένα οχυρωμένο, ασφαλές λιμάνι, το οποίο θα προστάτευε τη ναυτιλία από τις βαρβαρικές επιθέσεις. Ο ίδιος αυτοκράτορας φρόντισε για την υδροδότησή της κατασκευάζοντας ή αποπερατώνοντας τον υδραγωγό που μετέφερε το νερό από τα βουνά στην πόλη. Tα ερείπια του υδραγωγείου που θεμελίωσε σώζονται έξω από την πόλη προς την πλευρά της οροσειράς της Pοδόπης.

Το 562 η Αναστασιούπολις κυριεύτηκε από τους Ούννους. Από τον 7ο έως τον 12ο αιώνα η πόλη αναφέρεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως, η οποία αποτελούσε εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης. Σύμφωνα με τη διήγηση του Ιωάννη Καντακουζηνού, ο Ανδρόνικος Γ΄Παλαιολόγος το 1341 ανοικοδόμησε μερικώς την πόλη και τη μετονονόμασε από Αναστασιούπολη σε Περιθεώριον.

Η εγγύτητα με τη θάλασσα κατέστησαν την Αναστασιούπολη-Περιθεώριον το βασικό κέντρο μιας περιοχής, που συμπεριλάμβανε μάλλον σημαντικό αριθμό μικρών πολισμάτων, κωμοπόλεων και χωρίων, που δεν ήταν οχυρωμένα, αλλά προστατεύονταν από φρούρια κατασκευασμένα ειδικά για το σκοπό αυτό. Φαίνεται πάντως, πως η Αναστασιούπολις-Περιθεώριον αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό κέντρο και ως εκ τούτου συμπεριελήφθη στις βυζαντινοβενετικές συμφωνίες των ετών 1082, 1148 και 1187, ενώ σύμφωνα με τις πηγές κάποια εδάφη της πόλης ανήκαν στη Μονή της Θεοτόκου Πετριτζονίτισσας.

Στα 1205/6 καταστρέφεται από τον Βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτζη. Στα 1260-1261 ο επίσκοπος της πόλης υπήρξε μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως, ενώ στα τέλη 13ου-αρχές 14ου αιώνα η επισκοπή προήχθη σε μητρόπολη υπό τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο (1282-1328), παρά το γεγονός ότι το 1274 αναφέρεται ο μητροπολίτης Αναστασιούπολης. Το 1285 ο Ιωάννης πήρε μέρος στη σύνοδο της Κωνσταντινούπολης ως μητροπολίτης Αναστασιούπολης και πρόεδρος Τραϊανουπόλεως και το 1353 ο μητροπολίτης Τραϊανούπολης απέκτησε τη μητρόπολη Περιθεωρίου με όλα τα δικαιώματα και τα εισοδήματά της. Η μητρόπολη λειτούργησε με αυτοτέλεια μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, οπότε λόγω μικρού πληθυσμού, ενώθηκε με την πατριαρχική Εξαρχία Ξάνθης και αποτέλεσε την ενωμένη εξαρχία Ξάνθης και Περιθεωρίου, η οποία λειτουργεί ως μητρόπολη μέχρι σήμερα.

Στην περιοχή της Αναστασιούπολης Περιθεωρίου διεξήχθη στις αρχές του 14ου αιώνα ιστορικής σημασίας μάχη, που είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση της Καταλανικής Κομπανίας, την οποία είχε προσκαλέσει ο Ανδρόνικος Β΄Παλαιολόγος για να βοηθήσει το Βυζάντιο στην απώθηση των εμφανισθέντων στη Μικρά Ασία Τούρκων. Στην ευρύτερη περιοχή της Αναστασιούπολης-Περιθεωρίου διεξήχθησαν πολλές μάχες, ανάμεσα στις οποίες είναι και η πολιορκία της πόλης από τον Ιωάννη Καντακουζηνό στα 1342 και 1345. Σύμφωνα με τις πηγές στα 1433 το Περιθεώριον διέθετε ελληνικό πληθυσμό.

Τα ερείπια που σώζονται στην περιοχή της Αναστασιούπολης-Περιθεωρίου είναι εντυπωσιακά. Από την πόλη, που βρισκόταν δίπλα στην Εγνατία οδό, σώζονται τα τείχη της πόλης σε όλη τους σχεδόν την περίμετρο. Έχουν κάτοψη ακανόνιστου τραπεζίου με την μεγαλύτερη παράλληλη πλευρά προς νότον και φέρουν κυκλικούς και τετράγωνους πύργους (από τέσσερις στη βόρεια και νότια πλευρά, δύο στη δυτική και έναν στην ανατολική πλευρά). Τα μεταπύργια διαστήματα είναι πεσμένα και θρυμματισμένα λόγω θεμελίωσής τους σε προσχωσιγενές έδαφος. Στις επιφάνειες ορισμένων πύργων και εκατέρωθεν της κύριας τοξωτής νότιας πύλης που οδηγούσε στο λιμάνι είναι χαραγμένα τα μονογράμματα των Παλαιολόγων (της περιόδου του 1341), και το IC-XC-ΝΙ-ΚΑ, ενώ άλλα κεραμοπλαστικά μονογράμματα της ίδιας εποχής, υπάρχουν σε τρεις πύργους της οχύρωσης. Τον 17ο αιώνα αναφέρεται η ύπαρξη τείχους μήκους 450 περίπου μέτρων, το οποίο εκτεινόταν από την πόλη προς το βουνό. Σημαντικό έργο κοινής ωφέλειας ήταν και το υδραγωγείο της πόλης, κτισμένο στα χρόνια του Ιουστινιανού Α' (527-565). Στην ευρύτερη περιοχή της Αναστασιούπολης υπάρχουν πλούσια ευρήματα χρηστικής κεραμικής της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου.

Βιβλιογραφία:

Αθανασιάδης Π. (2003). Ψηφίδες από τη Θράκη του χτες. Εκδόσεις Πάραλος, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/athan/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου – Από την Προϊστορία έως την Ύστερη Αρχαιότητα, (1998). Έκδοση Υπουργείου Αιγαίου-Πανεπιστημίου Αθηνών, σελ. 176.

Αρχαιολογικός οδηγός, (1999). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 22.

Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 5.

Δεσύλλας Ν., (1996). Θράκη – Χρώματα και αποχρώσεις. Εκδόσεις Σύνολο, σελ.11.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Ζήκος Ν., (1984). Βυζαντινό οδοιπορικό στη Θράκη, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 73.

Θράκη, Το σταυροδρόμι των Ελλήνων, (2000). Εκδόσεις Αδάμ, σελ. 25, 100-103, 105.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Κυριακίδης Στ., (1931). Θρακικά ταξίδια: Μπουρού Καλέ - Αναστασιούπολις - Περιθεώριον. Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, σελ. 195-220.

Μπακιρτζής Χ., (1994). Βυζαντινή Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 162-165.

Νομός Ροδόπης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης.

Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 80.

Τσατσοπούλου Π., (2005). Εγνατία οδός, Ιστορία και διαδρομή στο χώρο της Θράκης, Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού, Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, σελ. 27-28.

Τσατσοπούλου Π., (2006). Η αρχαία Εγνατία και η διαδρομή της στον χώρο της Θράκης. ΑΕΜΘ 18 (2004), σελ. 9-15.

Rodopi, The land of the legends, (1998). Έκδοση Νομαρχίας Ροδόπης, σελ 15.