05.02.2006
Μονή Παναγίας Αρχαγγελιωτίσσης Ξάνθη

Γεώργιος Τσιγάρας Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ. © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Θέση: Η Μονή βρίσκεται βορειοανατολικά της Ξάνθης σε υψόμετρο 160 μ.
Ιστορία: Σύμφωνα με την παράδοση, η Μονή ονομάζεται Αρχαγγελιώτισσα από τη μικρών διαστάσεων εικόνα της Θεοτόκου που παραστέκεται από τους Αρχαγγέλους και φυλάσσεται σήμερα στο μοναστήρι. Δεν έχουν διασωθεί επαρκείς μαρτυρίες για την ίδρυση της Μονής, ωστόσο η παράδοση ανάγει την ίδρυσή της στη βυζαντινή περίοδο και τη συνδέει με την πνευματική ακτινοβολία της μοναστικής κοινότητας του γειτονικού Παπικίου Όρους. Η παλαιότερη μαρτυρία, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα γνωστά στοιχεία, χρονολογεί τη Μονή το 12ο-13ο αιώνα. Η κρύπτη που βρίσκεται ανατολικώτερα και κάτω από το Ιερό Βήμα χρονολογείται ενδεχομένως τον 11ο αιώνα ενισχύει αυτήν την προφορική παράδοση. Είναι γνωστό ότι από το 16ο αιώνα και μετά λειτουργούσε στη Μονή εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων. Το 19ο μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, εποχή της μεγάλης οικονομικής ακμής της Ξάνθης λόγω της καλλιέργειας και εμπορίας του καπνού, η Μονή κατείχε σημαντική περιουσία. Οι σεισμοί του έτους 1829 προξένησαν σημαντικές ζημιές στα κτήρια της Μονής. Για την ανοικοδόμησή της εργάστηκε ο τότε Μητροπολίτης Ξάνθης Ευγένιος (1831-1848) και τις δαπάνες κάλυψαν χρήματα που συγκέντρωσαν οι κάτοικοι και οι πλούσιοι καπνέμποροι της Ξάνθης. Το 1913 οι Βούλγαροι, που είχαν καταλάβει την περιοχή, αφαίρεσαν τα κειμήλια της Μονής και τα μετέφεραν στη Σόφια. Σήμερα, η Μονή είναι ανδρώα και στην ανατολική της πτέρυγα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Ξάνθης.
Το Καθολικό: Tο καθολικό είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και εορτάζει στις 15 Αυγούστου. Είναι ένας τρουλλαίος ναός που ανοικοδομήθηκε το έτος 1841, ενδεχομένως στα θεμέλια του παλαιοτέρου της μεσοβυζαντινής περιόδου που φαίνεται να αντιγράφει. Στο εσωτερικό του ναού έχουν σωθεί τοιχογραφίες (δεύτερο μισό του 19ου αιώνα). Στο σύγχρονο τέμπλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δεσποτικές εικόνες, του Χριστού στον τύπο του Μεγάλου Αρχιερέως (16ος αιώνας) και της Θεοτόκου Οδηγήτριας (16ος αιώνας). Το κωδωνοστάσιο ανοικοδομήθηκε το έτος 1844, σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή.
Βιβλιογραφία: ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ, Κατάλογοι δύο των χειρογράφων των εν Ξάνθη της Θράκης ιερών ενοριακών Μονών Παναγίας Αρχαγγελιωτίσσης και Παναγίας Καλαμούς, Βyzantinische Ζeitschrift 12 (1912)· Σ. ΖΑΛΙΜΙΔΗΣ, Ξάνθη, Ξάνθη 1959· Α. ΓΕΡΟΜΙΧΑΛΟΣ, Ιωακείμ Σγουρός, Μητροπολίτης Ξάνθης και αι αποφάσεις της Δημογεροντίας, Θεσσαλονίκη 1968· Α. ΓΕΡΟΜΙΧΑΛΟΣ, Αι επί Τουρκοκρατίας Δημογεροντίαι. Η Δημογεροντία Ξάνθης, Θεσσαλονίκη 1973· Π. Α. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗΣ, Συμβολή εις την ιστορίαν της Ξάνθης, Ξάνθη 1976· Σ. ΚΟΚΚΙΝΗΣ, Τα μοναστήρια της Ελλάδος, Οδηγός-Ιστορία-Θησαυροί-Βιβλιογραφία, Αθήνα 1976· Φ. ΤΡΙΑΡΧΗΣ, Η Ξάνθη διά μέσου των αιώνων, Αρχείον Θράκης 39 (1976)· Π. Α. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗΣ, Τα ιερά Προσκυνήματα της Ξάνθης, Ξάνθη 1980· Αρχιμ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ ΜΟΥΤΑΦΗΣ, Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Ξάνθης, στο: Θρησκευτικά Μνημεία στο Νομό Ξάνθης, επιμέλεια: Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας, Ξάνθη 2005.