Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Ο Δήμος Μύκης βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Ν. Ξάνθης. Καλύπτει συνολικά 314.819 στρέμματα, σημαντικό ποσοστό των οποίων (περίπου 71.38%) καλύπτεται από δάσος. Αποτελεί μια καταπράσινη περιοχή με έντονο ανάγλυφο. Ο πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται στους 11.393 κατοίκους (μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα), που είναι αποκλειστικά γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Προήλθε από τη συνένωση τριών πρώην κοινοτήτων: του δημοτικού διαμερίσματος Μύκης, του δημοτικού διαμερίσματος Εχίνου και του δημοτικού διαμερίσματος Ωραίου. Το δημοτικό διαμέρισμα Μύκης αποτελείται από τους παρακάτω οικισμούς: Μύκη, Αιώρα, Άνω Κίρρα, Γλαύκη, Γοργόνα, Διάφορο, Ζουμπούλι, Κένταυρο, Κίρρα, Κορυφή, Κότιτο, Πύργο, Κουτσομύτη, Κρανιά, Μάνταινα, Όαση, Προσήλιο, Σιρρόνο, Σμίνθη, Σούλα, Στήριγμα, Τρίγωνο και Χρυσό.

Έδρα του Δήμου είναι η Σμίνθη με 363 κατοίκους και ραγδαία ανάπτυξη. Είναι κέντρο αναφοράς των κατοίκων του Δήμου που ψωνίζουν από τα κάθε είδους μαγαζιά που υπάρχουν εκεί. Το χωριό έχει νηπιαγωγείο τετραθέσιο, Δημοτικό σχολείο και Γυμνάσιο. Ο οικισμός της Μύκης είναι ένα από τα πιο γραφικά Πομακοχώρια της Ξάνθης. Περικυκλωμένη από λόφους, είναι χτισμένη παράλληλα σε χείμαρρο σε υψόμετρο 380 μέτρων.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο οικισμός του Ωραίου με πολλά παραδοσιακά κτίσματα που δεν κατοικούνται αλλά χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση του καπνού και την εκτροφή ζώων. Χαμηλοί πέτρινοι αυλόγυροι, περίτεχνες καμινάδες, παραδοσιακοί φούρνοι, προσδίδουν ιδιαίτερο χρώμα στον οικισμό αυτό. Σε τοποθεσία κοντά στο χωριό όπου υπάρχει νερόμυλος (ονομαζόμενος Μύλος του Παπά) και μια πέτρινη γέφυρα (ονομαζόμενη η γέφυρα του παπά διότι ο παλιός ιδιοκτήτης του Μύλου και κατασκευαστής της γέφυρας αναφέρεται ένας παπάς, ο παπά-Λευτέρης), βρέθηκε ένα πολύ παλιό περιδέραιο με τρις σταυρούς.

Στον οικισμό Θεοτόκου που βρίσκεται σε υψόμετρο 810m βρίσκονται ερείπια μικρού παρεκκλησίου. Πιθανολογείται ότι το όνομα του χωριού προήλθε από την εκκλησία της Παναγίας που βρισκόταν παλιότερα εκεί. Πιο ψηλά βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Ελένης και λίγο πιο πάνω βρίσκονται τα ερείπια εγκαταλελειμμένου κτηνοτροφικού συνοικισμού που είναι σα φρούριο. Πιο ψηλά ακόμη υπάρχουν τα θεμέλια τρίτης εκκλησίας, του Αγίου Κωνσταντίνου.

Ο οικισμός του Κένταυρου είναι χτισμένος σε χαράδρα, με υψόμετρο 700m. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η καπνοκαλλιέργεια. Έχει σύγχρονο δωδεκαθέσιο σχολείο ενώ τα τελευταία χρόνια έχει έντονη οικοδομική δραστηριότητα.

Στον οικισμό της Γλαύκης που αριθμοί 1095 κατοίκους, σε υψόμετρο 540m, λειτουργεί μικρό λαογραφικό μουσείο που συγκεντρώνει παραδοσιακά ενδύματα, σκεύη και εργαλεία της καθημερινής ζωής των χωρικών. Κοντά στη Γλαύκη σώζεται το βυζαντινό φρούριο της Γλαύκης που οι κάτοικοι αποκαλούν Καλέ. Πρόκειται για κάστρο με ορθογώνια κάτοψη και περίμετρο 225m. Από ολόκληρο το δημιούργημα σώζονται μόνο δύο πύργοι και το ύψος του μεγαλύτερου πύργου αγγίζει περίπου τα 8m. Η ύπαρξη Βυζαντινού Φρουρίου είναι μάρτυρας της πανάρχαιης ιστορίας της ορεινής περιοχής της Ξάνθης και αποτελεί μέρος ενός δικτύου ανάλογων οχυρωματικών έργων όπως το κάστρο του Ωραίου, η ακρόπολη της Ξάνθειας κ.α.

Πέρα από τις ιστορικές ομορφιές αυτού του τόπου, ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να ηρεμήσει από την γαλήνια ατμόσφαιρα και τον φοβερό πλούτο σε πράσινο. Σε όλη την έκταση των Πομακοχωρίων γίνεται αισθητή στον επισκέπτη η απέραντη ομορφιά και του δίνεται η ευκαιρία να ξαποστάσει σε αρκετά παραδοσιακά ταβερνάκια και να αφεθεί στις παραδοσιακές γεύσεις που ξεσηκώνουν όλες τις αισθήσεις.