Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Η Γενισέα δημιουργήθηκε μετά την οθωμανική κατάκτηση από τους Οσμανλήδες (Γιενιτζέ Καρά Σου = Νεώτερη πόλη του Νέστου, για αντιπαραβολή με την Γιενιτζέ Βαρντάρ, δηλ. “την Νεώτερη πόλη του Αξιού” = τα σημερινά Γιαννιτσά του Ν. Θεσσαλονίκης). Στο τέλος του 15ου αι. ήταν η πρωτεύουσα του ομώνυμου οθωμανικού καζά (=επαρχίας), στον οποίο υπαγόταν αρχικά και η Ξάνθη. Ιδρύθηκε ως πόλη σύμφωνα με το παραδοσιακό οθωμανικό κοινωνικό σύστημα και γι΄ αυτό διέθετε από την αρχή αγορά. Το 1667 μαρτυρείται ως ακμαία πόλη, με 400 σπίτια, 50 καταστήματα και πολλά λαμπρά δημόσια κτήρια, η ύπαρξη των οποίων αποτελούσε συστατικό πολεοδομικό στοιχείο των οθωμανικών πόλεων, σε αντίθεση με τους αγροτικούς οικισμούς. Στα μέσα του 19ου αι. αριθμούσε 4000 κατοίκους, μετά την μετεγκατάσταση εκεί μεγάλου αριθμού Ξανθιωτών, εξαιτίας ισχυρού σεισμού που έπληξε την πόλη το 1829 και της πυρκαϊάς που ακολούθησε. Το 1870 διέθετε, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, 230 εργαστήρια και τελωνείο, καθώς αποτελούσε το κέντρο συγκέντρωσης και διακίνησης της παραγωγής καπνού της περιοχής. Την εποχή της μεγάλης ακμής της οικονομίας του καπνού, δέχτηκε πολλούς Ηπειρώτες, που ανέπτυξαν σημαντικότατη οικονομική δραστηριότητα. Την εποχή των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων του τέλους του 19ου αι., η πρωτεύουσα της επαρχίας μετατέθηκε στην Ξάνθη, λόγω της ιδιαίτερης ανάπτυξης της καλλιέργειας και επεξεργασίας του καπνού, της εμφάνισης συνθηκών οικονομίας εμπορευματικού τύπου και της διέλευσης της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης από εκεί. Όμως από την εποχή της μεγάλης ακμής της Γενισέας έχουν διασωθεί ορισμένα δημόσια οθωμανικά κτήρια, όπως το τζαμί του 17ου αι. με ιδρυτή τον Μουσταφά Πασά, ναύαρχο του οθωμανικού στόλου και βεζύρη (=υπουργό) την εποχή της ίδρυσης και το Κασαμπά ή Τσαρσί τζαμί, που διατηρείται εκτός λειτουργίας ύστερα από πυρκαϊά το έτος 1873. Υπάρχουν επίσης σημαντικά δείγματα της παρουσίας και δραστηριότητας των Ηπειρωτών, όπως μαρτυρούν τα πέτρινα, λαξευτά αρχοντόσπιτα.

Πηγές: Π. Γεωργαντζής, Συμβολή εις την Ιστορίαν της Ξάνθης, Ξάνθη 1976, Α. Καραδήμου Γερόλυμπου, Μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Βορειοελλαδικές πόλεις στην περίοδο των Οθωμανικών Μεταρρυθμίσεων, Τροχαλία 1997, Χ. Μελκίδη, Τα μουσουλμανικά μνημεία της Ξάνθης και η συμβολή τους στην πολεοδομική εξέλιξη της πόλης, Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, 1999, Ιερά Μητρόπολη Ξάνθης και Περιθεωρίου και Μουφτεία Ξάνθης “Θρησκευτικά μνημεία στο νομό Ξάνθης” (Συλλογικό Έργο), εκδ. Περφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Ξάνθη 2005, Γ. Κίζης, “ΘΡΑΚΗ”, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ.8, Μακεδονία Β΄- Θράκη, Μέλισσα, Αθήνα 1991.