Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

28.03.2006
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Πόρτο Λάγους

Θέση: Βρίσκεται σε νησίδα της λιμνοθάλασσας Βιστωνίδας ή Μπουρούς, κοντά στον ψαράδικο οικισμό του Πόρτο-Λάγος.
Το Μνημείο: Η ανέγερση του αρχικού ναού του Αγίου Νικολάου δεν μπορεί να χρονολογηθεί ακριβώς. Υποστηρίχτηκε ότι πιθανότατα ανοικοδομήθηκε μετά το έτος 1371, από εργάτες της λιμνοθάλασσας και βατοπεδινούς μοναχούς, ενώ παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο, αν κτίστηκε πάνω σε θεμέλια παλαιότερου οικοδομήματος.
Στην επόμενη φάση, στις αρχές του 19ου αιώνα, ανοικοδομήθηκε ο νέος ναός του Αγίου Νικολάου επί μητροπολίτου Ξάνθης Ναθαναήλ, που είχε πρόσφατα καταστραφεί. Ο ναός αυτός θα πρέπει να ήταν μικρών διαστάσεων και να είχε κτιστεί με ευτελή υλικά. Αργότερα ο ναός αυτός ανοικοδομήθηκε σε μεγαλύτερες διαστάσεις, από τον μητροπολίτη Ξάνθης Σεραφείμ. Κατά τη διάρκεια του Θρακικού Αγώνα (1912-1920), οι Βούλγαροι προξένησαν σημαντικές ζημιές στο ναό του Αγίου Νικολάου, στα ιχθυοτροφεία του μετοχίου, καθώς και στον συνοικισμό του Πόρτο-Λάγους.
Ο ναός στη σημερινή του μορφή είναι κτίσμα του έτους 1904, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στο υπέρθυρο της εισόδου του ναού.
Πρόκειται για έναν μονόχωρο, δρομικό ναό με δίρριχτη ξύλινη στέγη και γυναικωνίτη στα δυτικά. Εξωτερικά, στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου είναι εντοιχισμένη μαρμάρινη εικόνα του αγίου Νικολάου. Το τέμπλο του ναού είναι απλό και ξύλινο, τριμερές με αετωματική απόληξη. Οι υπόλοιπες εικόνες του τέμπλου του Χριστού, της Παναγίας, και του Τιμίου Προδρόμου, είναι έργα αγιορειτικού εργαστηρίου που φιλοτεχνήθηκαν το έτος 1815. Μεταγενέστερες είναι οι εικόνες της θαυμαστής αλιείας στην Τιβεριάδα και μια άλλη, των αγίων Δημητρίου και Γεωργίου στην επάνω ζώνη και Θεοδώρων Στρατηλάτη και Τήρωνος στην κάτω ζώνη.
Στη θέση του παλιού ξενώνα του μετοχίου, κατασκευάστηκε, το έτος 1958, σύγχρονο, ισόγειο οίκημα, το οποίο εξυπηρετεί τις ανάγκες των βατοπεδινών μοναχών, που διακονούν στο μετόχι της μονής τους.
Σε απόσταση 100 μέτρων από το μετόχι και πάνω σε μια τεχνητή νησίδα που συνδέεται με την προηγούμενη, είναι κτισμένος σύγχρονος ναός αφιερωμένος στην Παντάνασσα Θεοτόκο.
Βιβλιογραφία: Ν. Λ. ΚΥΝΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, ¶γιος Νικόλαος. Το μετόχι της Ι. Μ. Βατοπαιδίου στο Πορτολάγος Ξάνθης, Θεσσαλονίκη 1999• Π. Α. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗΣ, Συμβολή εις την ιστορίαν της Ξάνθης, Ξάνθη 1976• Π. Α. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗΣ, Θρακικός Αγώνας 1921-1920. Ύστατοι απελευθερωτικοί αγώνες της Δ. Θράκης, Ξάνθη 1993• ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ, Πολιτιστικός – Τουριστικός οδηγός, τόμ. 2, Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, Θράκη – Νότια πρώην Γ. Δ. της Μακεδονίας, Νότια Βουλγαρία (Δρόμοι του Ορθοδόξου Μοναχισμού), Αθήνα 1999• Γ. ΠΑΠΑΤΣΑΡΟΥΧΑΣ, Πρόσωπα και τοπωνύμια της βυζαντινής Ξάνθειας, Θρακικά Χρονικά 41 (1986)• Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ, Βυζαντινή Θράκη, 330-1453, Θράκη, Αθήνα 1994• Μ. ΚΟΥΚΟΣ, Στα βήματα του Ορφέα. Οδοιπορικό της Θράκης, Αλεξανδρούπολη 1991• Γ. ΧΡ. ΤΣΙΓΑΡΑΣ, Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Πόρτο Λάγους, στο: Θρησκευτικά Μνημεία στο Νομό Ξάνθης, επιμέλεια: Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας, Ξάνθη 2005.