Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Θέση: Βρίσκεται κοντά στη δυτική πύλη των κλασικών οχυρώσεων και βόρεια του βυζαντινού οικισμού, μέσα στο χώρο του αρχαίου νεκροταφείου.
Το Μνημείο: Το μνημείο, που χρονολογείται μετά το τέλος της παλαιοχριστιανικής περιόδου και πριν από τον 9ο αι., είναι μια τρίκλιτη βασιλική διαστάσεων 14,50x9,90 μέτρων, με νάρθηκα και με ιερό βήμα που απολήγει σε ημικυκλική κόγχη. Για την ανοικοδόμησή του χρησιμοποιήθηκαν λαξευμένοι πωρόλιθοι από παλαιότερα κτίρια.
Το μνημείο παρουσιάζει τέσσερις οικοδομικές φάσεις, γεγονός που φανερώνει την μακρόχρονη χρήση του. Στην πρώτη φάση ανήκουν οι εξωτερικοί τοίχοι και οι πεσσοστοιχίες, στη δεύτερη φάση ο ναός πιθανότατα μετατρέπεται σε μονόχωρο, στην τρίτη ανοικοδομείται μέσα στο ναό ένα μικρών διαστάσεων παρεκκλήσιο και στην τέταρτη θεμελιώνεται ναΐδριο στη βορειοανατολική γωνία της αρχικής βασιλικής.
Γύρω από το μνημείο υπήρχε νεκροταφείο, όπως φαίνεται από τους κιβωτιόσχημους τάφους που ανασκάφτηκαν στην περιοχή. Στους τάφους έχουν βρεθεί αρκετά κτερίσματα, όπως γυάλινα βραχιόλια, χάλκινοι σταυροί-εγκόλπια και σκουλαρίκια, τα οποία χρονολογούνται στον 11ο-12ο αιώνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ, Ανασκαφή Πολυστύλου Αβδήρων, Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας (1982)• Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ, Βυζαντινή Θράκη, 330-1453, Θράκη, Αθήνα 1994• Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ - Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ, Θράκη, (Πολιτιστικοί Οδηγοί), Αθήνα 1988• Ν. ΚΑΛΛΙΝΤΖΗ - Δ. ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΥ - Ν. ΖΗΚΟΣ - Σ. ΔΑΔΑΚΗ, ¶βδηρα - Πολύστυλον (Αρχαιολογικός Οδηγός), Ξάνθη 1998• Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ, Νομός Ξάνθης, Πολύστυλο (¶βδηρα), Αρχαιολογικόν Δελτίον 37 (1982) Β2 Χρονικά• Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ, Ανασκαφή Πολυστύλου, Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας (1983)• Γ. ΧΡ. ΤΣΙΓΑΡΑΣ, Κοιμητηριακή βασιλική στο Πολύστυλο, στο: Θρησκευτικά Μνημεία στο Νομό Ξάνθης, επιμέλεια: Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας, Ξάνθη 2005.