Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Σε μικρή απόσταση από το σημερινό χωριό Δίκελλα, εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου από Βούλγαρους στρατιώτες, εκτεταμένο νεκροταφείο των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων και τα ερείπια μεγάλου τειχισμένου οικιστικού κέντρου που χρονολογείται από το τέλος των αρχαϊκών χρόνων έως τον 3ο-2ο αιώνα π.X. Τα ευρήματα, το σημαντικότερο από τα οποία ήταν ένα ανάγλυφο αυστηρού ρυθμού που μεταφέρθηκε στο Μουσείο της Σόφιας, αποδόθηκαν, χωρίς αποδεικτικά τεκμήρια, στη Mεσημβρία. Η Mεσημβρία είναι μία από τις αποικίες της Σαμοθράκης που ιδρύθηκαν στα ΝΑ παράλια της Θράκης, ανάμεσα στη Μαρώνεια και την Αλεξανδρούπολη, στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Καταγράφοντας την πορεία του Ξέρξη προς την Ελλάδα το 480 π.Χ., ο Ηρόδοτος αναφέρει πρώτος τη Μεσημβρία ως τη δυτικότατη πόλη της Σαμοθρακικής «περαίας» και την τοποθετεί ακριβώς στα ανατολικά της Στρύμης.

Ωστόσο, οι συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή κατά τα τελευταία είκοσι και πλέον χρόνια απομακρύνουν ολοένα και περισσότερο την αρχική ταύτιση της θέσης με την αρχαία πόλη Mεσημβρία. Τα νομισματικά και μεμονωμένα επιγραφικά ευρήματα, αλλά και το γεγονός ότι η Mεσημβρία δεν μνημονεύεται σε άλλες φιλολογικές πηγές της αρχαιότητας μετά τον Hρόδοτο, συνηγορούν στην πιθανότερη ταύτισή της με τη Zώνη, η οποία, επίσης, αναφέρεται ως αποικία της Σαμοθράκης. Πρόσφατα διατυπώθηκε και η άποψη η «Μεσημβρία» να ήταν η πρώτη θρακική ονομασία του οικισμού, ο οποίος μετονομάσθηκε αργότερα από τους Έλληνες αποίκους σε «Zώνη».

Τα ανασκαφικά ευρήματα και η επεξεργασία του δομικού υλικού αποκάλυψαν τρεις οικοδομικές φάσεις, από τις οποίες η παλαιότερη ξεκινάει τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα π.Χ. και φτάνει στον 3ο-2ο αιώνα π.Χ. Η πόλη φαίνεται πως έφτασε στη μέγιστη ακμή της κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ., ενώ αργότερα, κατά την Μακεδονική και την μετέπειτα Ρωμαϊκή κυριαρχία, η δημιουργία χερσαίων δρόμων, οδήγησε στην παρακμή της Μεσημβρίας-Ζώνης. Ωστόσο, σύμφωνα με τα ευρήματα φαίνεται πως η περιοχή κατοικούνταν μέχρι και τον 6ο αιώνα μ.Χ.

Το τείχος που περιβάλλει τον οικισμό είναι κατασκευασμένο με ανισομεγέθεις δόμους από σχιστόλιθο, ασβεστόλιθο και πωρόλιθο και ακολουθεί αλλού το ψευδοϊσόδομο, αλλού το ισόδομο και αλλού το λέσβιο σύστημα δόμησης. Προστατεύει την πόλη από Ανατολή, Βορρά και Δύση και φτάνει σε ορισμένα σημεία τα δύο μέτρα, ενώ σε όλο το μήκος του, περίπου 1370 μέτρα, ενισχύεται κατά διαστήματα από τετράγωνους πύργους.

Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει 4 πύργους στο δυτικό τμήμα του τείχους και έναν στη ΝΑ γωνία του εσωτερικού ανατολικού σκέλους. Οι πύργοι είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους καλά ορθογωνισμένους δόμους σε ισόδομο σύστημα και σώζονται σε ύψος 1,50 μέτρα, ενώ οι αποστάσεις μεταξύ τους είναι άνισες. Στα δυτικά του τείχους σώζεται μια μοναδική σε όλο το μήκος των τειχών πύλη με διβαθμιδωτή κρηπίδα.

Μέσα στα όρια του τείχους σώζονται σύνολα κατοικιών, δημόσια κτίρια και κατώφλια in situ που λειτουργούσαν πιθανότατα ως καταστήματα ή εργαστήρια. Το χαρακτηριστικό στοιχείο, όμως που δίνει ιδιαιτερότητα στον οικισμό είναι η αποκάλυψη ενός τείχους μέσα στην πόλη, που δημιουργεί ένα είδος περιτειχισμένου οικισμού στο ΝΔ της άκρο. Το τμήμα αυτό της πόλης φαίνεται πως κάποια στιγμή απομονώθηκε, περιτειχίστηκε με δικό του τείχος και είχε αυτόνομη εσωτερική οργάνωση με σπίτια, καταστήματα και εργαστήρια. Σημαντικό είναι, επίσης, ένα κομμάτι λίθινου αγωγού που αποτελεί προς το παρόν τη μοναδική ένδειξη για το αποχετευτικό δίκτυο της πόλης.

Από τα πιο σημαντικά σημεία στον χώρο του οικισμού είναι το ιερό της Δήμητρας και ο ναός του Απόλλωνα. Το Ιερό της Δήμητρας είναι μια μικρή, ορθογώνια κατασκευή από λευκό καλά επεξεργασμένο μάρμαρο, το οποίο χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ. Το κτίσμα, του οποίου σώζεται μόνο η θεμελίωση, διαιρείται σε τρεις χώρους. Μπροστά ακριβώς από το οικοδόμημα εντοπίστηκε τοίχος που αποτελούσε πιθανότατα τον περίβολο του ιερού. Στο χώρο βρέθηκε ενεπίγραφο βάθρο του 4ου αιώνα π.Χ. που οδήγησε στην ταύτιση του χώρου με το Ιερό της Δήμητρας. Στο εσωτερικό του Ιερού βρέθηκαν πήλινα ειδώλια γυναικείων μορφών, μαρμάρινο αγαλμάτιο νέου, πήλινο προσωπείο πιλοφόρου Δήμητρας, πλήθος αγγείων και νομισμάτων του 4ου και 3ου αιώνα π.Χ. Τα σημαντικότερα ευρήματα του χώρου είναι τα αργυρά, χρυσά, επάργυρα και επίχρυσα πλακίδια με ανάγλυφες παραστάσεις σχετικές με τη λατρεία της Δήμητρας.

Ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα είναι ένα ορθογώνιο κτίριο με πρόναο και σηκό, το οποίο πιθανότατα ανήκε σε οικοδομικό συγκρότημα με κεντρική πλακοστρωμένη αυλή που περικλείεται από στοά. Από το κτίριο σώζεται μια τριβαθμιδωτή κρηπίδα, ενώ στο εσωτερικό του βρέθηκε πλήθος θραυσμάτων κεραμικής του 6ου και του 5ου αιώνα π.Χ. με εγχάρακτες επιγραφές.

Χαρακτηριστικό είναι ένα κτιριακό συγκρότημα του 6ου-5ου αιώνα π.Χ., μέσα σε τρεις από τους χώρους του οποίου, βρέθηκε μεγάλος αριθμός αμφορέων. Στο μεσαίο, οι αμφορείς με το στόμιο στο έδαφος θεωρήθηκε ότι εξυπηρετούσαν την αποστράγγιση του εδάφους.

Από τα πιο αξιόλογα ευρήματα της περιοχής της Μεσημβρίας θεωρείται ένας αρχαϊκός κούρος, ακέφαλος και χωρίς άκρα που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης στην πρώτη φάση της ζωής του οικισμού και ένας παναθηναϊκός αμφορέας που αποδεικνύει έντονη εμπορική συναλλαγή με μεγάλα κέντρα της εποχής. Την εμπορική κίνηση επιβεβαιώνει και το μεγάλο πλήθος νομισμάτων που βρέθηκαν στο χώρο του οικισμού και προέρχονται από διάφορες απομακρυσμένες περιοχές.

Στα δυτικά της πόλης και έξω από το τείχος βρίσκεται το νεκροταφείο. Στο χώρο του νεκροταφείου εντοπίστηκαν κεραμοσκεπείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι, εγχυτρισμοί, καύσεις, λίθινες και πήλινες σαρκοφάγοι και μεμονωμένες ελεύθερες ταφές. Χαρακτηριστικός είναι ο ένας κυκλικός τύμβος με μια ταφή στο κέντρο και οκτώ άλλες γύρω του σε λεβητοειδή αγγεία και πίθους προϊστορικής εποχής, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Μεσημβρία-Ζώνη ιδρύθηκε στη θέση παλαιότερου θρακικού οικισμού. Τα πλούσια κτερίσματα (αττικά αγγεία, ειδώλια, περίτεχνα κοσμήματα) μαρτυρούν την οικονομική ακμή της πόλης και το υψηλό επίπεδο ζωής των κατοίκων της.

Τα τελευταία χρόνια διενεργούνται ανασκαφές και έξω από τον περιτειχισμένο οικισμό, όπου εντοπίστηκαν τμήματα μεγάλων οικοδομικών τετραγώνων με οριζόντιους και κάθετους δρόμους με ρυμοτομία ανάλογη με αυτήν του οικισμού.

Στην ευρύτερη περιοχή της Μεσημβρίας αποκαλύφθηκαν επίσης, μεσαιωνικά ερείπια, ορθογώνιος πύργος και ερείπια κτιρίων, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και πλάκες της παλαιοχριστιανικής εποχής, καθώς και αρχιτεκτονική και χρηστική κεραμική.

Βιβλιογραφία:

Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου – Από την Προϊστορία έως την Ύστερη Αρχαιότητα, (1998). Έκδοση Υπουργείου Αιγαίου-Πανεπιστημίου Αθηνών, σελ. 178.

Αρχαιολογικός οδηγός, (1999). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 31.

Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 5.

Βαβρίτσας Α., (1966). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 67-70.

Βαβρίτσας Α., (1967). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 89-95.

Βαβρίτσας Α., (1968). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 80-83.

Βαβρίτσας Α., (1969). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ 59-69.

Βαβρίτσας Α., (1970). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 66-75.

Βαβρίτσας Α., (1971). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 119-123.

Βαβρίτσας Α., (1973). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 70-82.

Βαβρίτσας Α., (1975Α). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 140-145.

Βαβρίτσας Α., (1976Α). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 142-145.

Βαβρίτσας Α., (1977Α). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 136-139.

Βαβρίτσας Α., (1978). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 94-98.

Βαβρίτσας Α., (1979). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 107-113.

Βαβρίτσας Α., (1980). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 3-7.

Βαβρίτσας Α., (1981Α). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 1-6.

Βαβρίτσας Α., (1983Α). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 20-26.

Βαβρίτσας Α., (1987). Ανασκαφή Μεσημβρίας. ΠΑΕ, σελ. 206-211.

Δεσύλλας Ν., (1996). Θράκη – Χρώματα και αποχρώσεις. Εκδόσεις Σύνολο, σελ. 8.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Ελλάδα-Έβρος, Το οχυρό της φύσης, της ιστορίας, της παράδοσης, Έκδοση Νομαρχίας Έβρου.

Θράκη, Το σταυροδρόμι των Ελλήνων, (2000). Εκδόσεις Αδάμ, σελ. 17, 129, 131, 133.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 85.

Τριαντάφυλλος Δ., (1994). Αρχαία Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 80.

Τσατσοπούλου Π., (1984). Η αιγαιακή Μεσημβρία, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 59-64.

Τσατσοπούλου Π., (1988). Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μεσημβρία, ΑΕΜΘ 1 (1987), σελ. 469- 474.

Τσατσοπούλου Π., (1991). Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μεσημβρία, ΑΕΜΘ 2 (1988), σελ. 489-493.

Τσατσοπούλου Π., (1992). Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μεσημβρία, ΑΕΜΘ 3 (1989), σελ. 577-584.

Τσατσοπούλου Π., (1993). Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μεσημβρία, ΑΕΜΘ 4 (1990), σελ. 587-590.

Τσατσοπούλου Π., (1994). Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μεσημβρία, ΑΕΜΘ 5 (1991), σελ. 471-476.

Τσατσοπούλου Π., (1997). Η ανασκαφική έρευνα στη Μεσημβρία του Αιγαίου την τελευταία δεκαετία, στο Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συμποσίου Θρακικών Σπουδών: Αρχαία Θράκη: Αρχαϊκοί, κλασικοί, ελληνιστικοί, ρωμαϊκοί χρόνοι, Κομοτηνή 1992, σελ. 615-630.

Τσατσοπούλου Π., (2005). Εγνατία οδός, Ιστορία και διαδρομή στο χώρο της Θράκης, Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού, Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, σελ. 35.